Search Results

When a child turns three years old, parents have to consider whether to send them to kindergarten. For carers of a hearing impaired toddler, making this decision is extremely difficult. Mothers and fathers ask themselves many questions: what will be best for their daughter or son, how to make it easier for him or her to part with his or her mother, and finally, what can be done to ensure that the child adapts in the new place? Nina Ambroziak, psychologist, sensory integration therapist and Play Therapy therapist, talks about what emotions a hearing-impaired pre-school child may experience and what mistakes parents should avoid.   Hearing loss hinders a child's emotional development. This is a result of the fact that parents, often shocked by the diagnosis, do not know how to talk to their child and do not try to make non-verbal contact with them either. Silence falls on the home, and under such conditions ? as we wrote about in detail in the previous issue of I Hear? ? there is no chance for the child to experience varied emotions. This is why kindergartens often propose that hearing-impaired toddlers go to the kindergarten a little later, at the age of 4?5, to a younger group. However, it is up to the mother or someone else who knows the child very well to decide if and when the child should go to kindergarten and which age group. A kindergarten psychologist, for example at the kindergarten you want to send your child to, can also help. It should be taken into account that a child with hearing impairment may have more problems than his or her peers adapting in kindergarten. This is not only because they are less emotionally mature. In particular, a child of overprotective parents may find it difficult to adapt to a new environment. Such carers do not allow him or her to be independent and experience the world in an authentic way. Therefore, the toddler may have problems separating from his mother and therefore ? also with the process of his own individualisation. If left in the nursery, he cries and does not want to make contact with his peers. In this situation, the mother, who also finds it difficult to part with her disabled son or daughter, returns to take her child home. She is convinced that the hearing impaired child will not be able to cope in an alien environment. She has good intentions, but in making them dependent, she forgets that the child should be given the right to create a separate identity. Therefore, instead of keeping him or her "under a blanket", it is better to try to keep him or her in a kindergarten, where he or she will have contact with peers and a chance to be independent. To ensure that this attempt does not end in failure, parents should carefully prepare both themselves and their child for it.   Trip to the kindergarten In order to tame both yourself and your child with the thought of kindergarten, you need to talk! It is best to start the conversation with the child by saying that he is already three years old, so he is big and can go to a kindergarten where there are other children. If the parent communicates this to the child, the child himself will also become convinced that he is mature enough to be let out from under his own wings and put in the care of strangers. It is a good idea to buy story books about the nursery (there are many in bookshops). It is by looking at and reading such books that the child can become accustomed to the rules there and become interested in the new place. It is best, however, to show a deaf child the kindergarten they will be attending. You don't even have to go inside ? it's enough to show your child what the building or the playground looks like from September onwards. But before you do, you need to choose a kindergarten. How do you do this? Pre-schools often organise so-called open days. It is a good idea to take advantage of this offer to get to know the rules and the teachers. Some kindergartens even offer so-called 'adaptation days', where the kindergarten is open to parents and their children for a few hours a day. During this time, the teachers conduct trial classes for the children. During these classes it can be observed whether there is a spark between the future educator and the child, or whether the teacher seems cold, dry and strict. It is worth paying attention to the way the teacher communicates with the children: does the teacher speak calmly and clearly to the children, or does he/she give instructions with his/her back turned to the children, does he/she get the attention of a group of children, or does he/she say what he/she has to say without caring about the quality of the children's reception of the message. The parents' attitude towards the teacher is also very important. It is advisable for them to establish a good rapport with the future educator even before the child goes to kindergarten. If a thread of understanding develops between them, it is likely that the child will also feel comfortable under the care of this teacher. If, on the other hand, mum and dad have mixed feelings about the teacher or the kindergarten, this means that they should look for another kindergarten where they themselves feel comfortable. Parents are not always able to verbalise what is bothering them. Sometimes, however, it is not worth delving into finding out why they feel this way. It is better to rely on parental intuition. It means more than opinions in forums, often extremely positive (written by the kindergarten teachers themselves) or extremely negative (posted by dissatisfied parents who, for example, have a conflict with the kindergarten). A parent's honest answer to the question: would I myself like to go to such a kindergarten can help him or her to choose the right kindergarten for their child. How to facilitate adaptation? It should be borne in mind that the adaptation of a hearing-impaired child in kindergarten may take longer than for a hearing child. Sometimes it can even take several months. Therefore, when choosing a kindergarten, it is worth paying attention to whether the kindergarten is flexible enough to allow parents to attend the first classes with their child. The parent then stays in the kindergarten, but gradually withdraws, increasing the distance between himself and the toddler. She consciously redirects his attention to the teacher, showing him that you are a know-it-all who can be trusted. However, not all parents have the option of prolonging the adaptation period in the nursery. They simply have to go back to work. In this situation, they should especially control their behaviour at the time of separation. When saying goodbye to their child in the morning, they need to remain as calm as possible. Trembling hands, a tear in the eye, reddening of the face, a trembling, uncertain or quiet voice ? all these signs of nervousness or uncertainty are clear signals to the little one that it is not safe in the new place and that he or she should not stay there. If, after a few weeks of the toddler coming to the kindergarten, the parent still has doubts about how the child will cope, whether the kindergarten teacher will understand the child's needs and take good care of the child, this means that the parent is not ready for such a separation. It is therefore clear that the separation process will be difficult. In the case of very difficult separations, the educator can help. To reassure the parent, he or she can, for example, promise to call half an hour after the parent has left to let the parent know how the child is behaving. The parent will then feel that the situation is under control ? the child has been left alone, but has not been left alone, ?thrown into a group?, and is in the care of the right person. This situation may repeat itself for a few days, but over time the mother or father will come to trust the educator. He or she will finally believe that a disabled child can also manage without him or her. After separation from my mother Concerned parents often wonder if and how they can help their child to survive in an unfamiliar environment after separation from their parents. In the case of hearing-impaired children, the same way works, which is probably used by all parents of toddlers who have problems adapting in kindergarten ? leave the toddler something that he associates with home and mum. The pre-school child does not yet have a formed mental representation of the parent in his or her head. The moment mum disappears from his field of vision, she ceases to exist, as it were, for him. It is then helpful to leave the child a picture of mum. At the day-care centre, he or she will be able to look at her in a moment of longing, even say something to her. In addition to the photo, the child can take along an object that has some of his or her mother's characteristics, such as a blanket or a soft toy. When the mother is physically absent, such an object helps the child to survive the difficult time without her and to acclimatise to the new place and people. The adaptation of the hearing impaired child in the kindergarten is greatly facilitated by movement and games in which the child can express his or her emotions. With three-year-olds, these emotions can be very strong. The children try to express them in different ways, e.g. by varying their tone of voice. For deaf children it is more difficult ? their means of expression are very limited. Therefore, they either express their emotions in a different way than their peers, or they suppress them, which can contribute to developmental disorders. For this reason, both parents and kindergarten teachers should pay close attention to the behaviour of children with hearing loss and help them ? to express anger, grief, disappointment, longing, dissatisfaction, joy or other feelings. Both the teacher and the parents should give the child the right to express emotions, especially negative ones, which naturally accompany the adaptation process in the kindergarten. For it is worth remembering that a toddler's morning crying when parting from his mother is an expression of the loss of a relationship that is important to him, and not an expression of the child's ill will. If the morning crying only accompanies separation from the mother, then a good solution is for the child to be taken to the nursery by another person with whom the child is less connected. The sense of loss will be less, so the child's crying may also be reduced or not occur at all. New colleagues in kindergarten When sending a hearing impaired child to kindergarten, parents are concerned about whether the other children will accept his or her difference and whether the child with a disability will be able to establish good relationships with his or her hearing peers. What most mothers and fathers do not realise, however, is that the interactions between children depend to a large extent on how they themselves approach their son or daughter's disability. If the parents consider the diagnosis to be the greatest harm that has ever happened to them and try not to feel it, they will try to make the child 'blend in' with the group and make his or her 'otherness' unnoticeable. In this way, they create an unnatural situation in which the child has to, as it were, pretend to be someone accepted by the parents, and cannot be himself. And this only makes it more difficult for him to relate to his peers. If, on the other hand, the parents have adopted an accepting attitude, there is a high probability that the child with hearing loss will acclimatise well with normal-hearing children. He or she will function among them as he or she wishes and according to his or her potential. The parents' attitude towards their child's deafness is best seen during playtime. If the parents do not accept their son or daughter's disability, they do not play with the child or their play is purely educational. Going to kindergarten, the toddler therefore does not have the basic skill of self-expression, which is play, mastered. It is highly likely that in the kindergarten group he will also not join in play with other children and will not try to relate to them in this way. On the other hand, a child who has spent the first two to three years at home with a carer (mum, dad, grandma or grandpa), who is genuinely interested in him and spends a lot of time playing together, is in a completely different situation. Such a toddler has formed a higher self-esteem, knows what being with another person is all about, playing with someone else. There is therefore a good chance of gaining playmates in the kindergarten, which is a way of communicating and exchanging with others. With the right support from the kindergarten teacher, the deaf child's adaptation in the group can go smoothly and effectively. After all, it is her behaviour that serves as a role model for the group. Children are able to accept their peers unconditionally (no matter whether they are deaf or otherwise handicapped). However, the teacher gives them a signal as to how a deaf boy, for example, should be treated. If the caregiver in the kindergarten does not emphasise his difference in a way that stigmatises the child, refers to him kindly, other children start to replicate this behaviour. Unfortunately, not all caregivers understand this. I remember an inclusive kindergarten in Warsaw. There I tried to check the relationship of two hearing-impaired children with the rest of the pupils. As it turned out, there were no such relationships at all. Hearing children played at one end of the room, deaf children at the other. The teachers did not even try to encourage the group to understand the situation and feelings of the deaf children. And this is not difficult after all. Just ask the children to cover their ears and read them a story. Then ask them a few follow-up questions. As the children will certainly not know the answers, explain to them that their hearing-impaired friends often hear just as well as they do with their ears covered. And that you should make it easier for them to hear, e.g. by speaking in such a way that they can see the speaker's face, their mouth. Preschool failures It is important that parents do not hinder their child's adaptation to the kindergarten through their excessive fears, but also do not lose their vigilance and watch their child carefully. What might worry them? Behaviour indicating a regression of those skills that are least developed ? the child starts wetting himself, talks less, has night terrors, does not want to leave the house, especially the nursery school. The child may also change his/her previous ways of activity, e.g. he/she used to paint pictures, but has stopped doing so. Similar observations are a signal that the new situation has overwhelmed the child, that the child cannot be himself in the kindergarten. Often parents do not want to notice these changes, they say that everything is fine. Meanwhile, the child should be given the chance to express bad emotions in any form. If, for example, he was painting and stopped, you should go with him to the shop and buy new crayons or paints, sit by the child and watch him draw. But that is not all. If you suspect that the cause of the changes you have observed is a problem in the nursery, e.g. treating the child without proper understanding, exclusion from the group, etc., you should go to the teacher, share your concerns and ask for an explanation or observation of the worrying behaviour and identify the circumstances in which it occurs. And if this does not help, you can always approach the head teacher. For difficulties that cannot be explained by adaptive changes, it is worth asking a child psychologist for observation. Sometimes it is even helpful to have a one-time consultation between parents and a psychologist, who will help to understand the child's difficulties in the adaptation process, suggest activities to improve the child's psychological comfort in the kindergarten. One thing should not be done rashly ? to transfer the child to another kindergarten. Instead of looking for a new, better kindergarten, it is better to give your child a break from kindergarten education. This is to reduce the stress of the first attempt. After some time, when we observe that the toddler is in good shape, we can give him a new chance ? return to kindergarten for a shorter period of time, which will be gradually extended, or eventually place him in another kindergarten, preferably one that is more friendly to children with disabilities.

The diagnosis of a child's hearing loss or deafness is always a shock to parents. Mothers and fathers don't know how to cope not only with a deaf child, but also with their emotions. They need support, but do not know where to look for it. There are few professionals in Poland who know the problems of families with deaf children well. We will be addressing them in a series of articles ?Specially for parents? In this issue we focus on advice on how to deal with a deaf child. ? The first six months after diagnosis is a time that should be spent, above all, getting to know your child's reactions and finding your own way of communicating with them ? says Nina Ambroziak, a psychologist with extensive experience in working with deaf children and their families.   When parents hear a diagnosis of deafness or profound hearing loss in their child, they experience strong negative feelings. Acting under their influence, they often unwittingly behave in ways that are not conducive to their child's development. It is worthwhile for parents who have to face their child's deafness to be warned about the mistakes they might make. With this knowledge, it will be easier for them to deal with their own feelings and, above all, to avoid behaviour that may adversely affect the child's development and psyche.   More words Parents who find out that their child cannot hear stop talking to them. The house becomes quiet. Sometimes this silence is even noticed by the neighbourhood. Neighbours are often surprised: "Do you have a deaf child? After all, it is so quiet in your house!". It seems natural to speak louder to a child who is hard of hearing or who cannot hear at all. This is why the silence in the family of a deaf child draws attention. Silence is a reaction typical of all those who come into contact with deaf people. This was observed by Professor Marina Zalewska, a specialist in identity development disorders in deaf children, during a student internship at a diagnostic centre at the University of Warsaw, which was attended by, among others, children with hearing impairments. Professor Zalewska noted that the students who came into contact with them became violently silent. She called the difficulties that hearing people experience in contact with deaf people verbal mutilation. They can be easily explained ? for a hearing person, speaking is part of identity, a form of self-expression. In contact with a child or a deaf person, this possibility of expression is taken away from the person. The hearing person has the conviction that in the presence of a deaf person they cannot express themselves through verbal communication. Trying to speak with the knowledge that the message is not being received is extremely tiring. I remember a workshop with teachers who had worked with deaf children for years. In an experiment, one of them pretended to be a deaf child; the others were to tell him a story. The workshop participants were given 5 minutes to complete this seemingly simple task. However, after only 3 minutes, all those taking part in the experiment complained of mental and physical exhaustion.In their own words, they found it tiring above all having to pretend to be someone other than they really were. When dealing with deaf people, learned communication patterns do not work. Therefore, telling a fairy tale required invention, new ideas, commitment ? in a word, more effort. My observations confirmed the words of Professor Zalewska, who emphasised that we cannot delegate our entire selves to contact with a deaf child. It is impossible to detach that part of identity which is related to the verbal expression of one's ?self? This is why contact with a deaf child is so burdensome that most people escape into silence. More gestures Moving beyond this pattern is difficult, but possible. First of all, parents or caregivers have to face their inner conviction: ? "Why should I speak to my child if he or she will not hear anyway?". This problem has already been pointed out in letters to parents of deaf children by Associate Professor Maria Góralówna, a prominent specialist in audiology and otolaryngology who was a great support for parents of deaf children for many years. She emphasised, among other things, that children with hearing impairment, even profound hearing impairment, receive part of the verbal message. Furthermore, it is not only words that are important when communicating with a hearing impaired or deaf toddler. Children are very sensitive to non-verbal signals. Facial expressions, smiles, gestures, shoulder shrugs. All of these provide a deaf child with very valuable information about how the person with him or her is feeling. This non-verbal communication is necessary for the emotional development of the child with a hearing impairment. Normally, the child's mental and linguistic development is stimulated by a so-called "word bath", whereby he or she is "immersed" in the words of his or her parents at all times. In the case of a deaf child, this bath is sometimes limited to consultation with a speech therapist, who is instructed by the parents to "look after" the child, and to speech therapy exercises that the parents do themselves at home. However, this is not natural communication, which consists of an exchange. If the mother does not speak to the child and, in addition, does not try to communicate with him in a non-verbal way, she becomes completely inaccessible to him. The little one then feels lonely from the very first days, as his experiences are not perceived by her. Loneliness is the most common problem for deaf people. Its main cause is the impaired development of one's own identity (I don't know myself, I don't know what my passions and interests are) and the inability to find oneself in a social group. These skills are developed in childhood through authentic contact with the mother ? building a sense of closeness, sharing emotions not only verbally. Meanwhile ? according to research ? mothers of deaf children are not very sensitive to the non-verbal messages they send. Even less sensitive than mothers of children with other disabilities. With this awareness, parents can control their behaviour more by making further attempts to ?tune in? to their deaf children. The child at the centre of attention At the moment of diagnosis, parents begin to go through a process that in psychology is called ?mourning? The first stage of this process is denial and isolation. Mothers and fathers cannot or simply do not want to believe that the doctors' judgment is true. In my practice, I have yet to meet parents who have completed the diagnosis after the tests carried out in one centre. They spend the first six months of their child's life searching for facilities for hearing impairment diagnosis. They ask for additional tests in the hope that these will undermine the diagnosis. Parents are so focused on the diagnosis that they stop concentrating on the child. They don't try to read his reactions, they don't try to be with the child in his world, which is slightly different. Different because it is not defined by sounds, but by many other sensations, such as touch. If the child cannot hear or hears badly, he begins to define himself through tactile stimuli (gentle stroking has a soothing effect, stronger stroking stimulates the so-called deep sensory system, but is also associated with firmness). In this case, close physical contact with the parents is particularly important. This is why it is better to carry a deaf infant in a sling on the chest than in even the most comfortable pram. In order to access the world in which a deaf toddler lives, it is necessary to observe him. Everyone reacts slightly differently, so it is difficult to make universal suggestions about their behaviour. Every mother has to build up an interaction with her child in her own way. Interaction means interaction ? one party creates a message and the other responds to it. A mother who communicates verbally or non-verbally to her child should wait for the child's reaction. In my psychological practice, however, I have only met one mother who spoke to the child and then observed what the child's response was. She would change her tone of voice and then look again at the toddler's response. She consciously wanted to recognise the child's behaviour so that she could read the child's emotions and intentions based on her reactions. This mother, however, was unique. Almost all mothers of deaf children communicate messages to the child without waiting for the child's reactions. They conduct a kind of monologue, because ? in their conviction ? since the toddler cannot hear or speak, exchanging messages is impossible. This is a false assumption. Its effects can be the source of the child's future problems in dealing with others. Incorrect communication patterns acquired in early childhood result in the child not joining in conversations or even being reluctant to interact with people when they are older. Even when ? for example ? after an implant, there are no longer problems with speaking and understanding. A mother, not a teacher! Maternal instinct is not enough to find oneself in the role of mother of a deaf child. Moreover, the toddler's disability always hits the sense of maternal identity. In order to cope with the ?failure?, she assumes the false identity of a teacher. Why a teacher? Because mothers of children who are born deaf or severely hearing impaired usually have one dream ? they want their daughter or son to be as efficient as their peers. Therefore, they become intrusive towards them ? whenever there is a possibility, they try to teach them something. From a psychological point of view, this is detrimental ? the mother-teachers are in a way imprisoning the child, depriving it of the chance for proper emotional development. Although the involvement of parents in the rehabilitation of a deaf or hard-of-hearing child can be great, it is most important that they remain parents first and foremost. This is why I believe that at this difficult stage in their lives, they need psychological support, especially women who are more emotional and more likely to become depressed. So that they become aware that with a deaf child they themselves often become deaf ? they fall silent, sometimes not even attempting to communicate non-verbally with them. Meanwhile, the first six months after the diagnosis should be devoted primarily to being with the child. This is the only way to give a deaf child, and therefore a disadvantaged child ? as parents often think ? a good start in life. The ability to communicate, the emotional sensitivity to the child's needs and the good relationships built up during this time will certainly pay dividends in the future.

Parents know their children's problems best and can therefore be their therapists. This is the basic premise of Filial Therapy, not yet known here, but recognised around the world as one of the most effective methods of helping toddlers who are struggling with big problems. What exactly this therapy consists of is explained by psychologist Nina Ambroziak.   Filial Therapy is a parent-led therapy based on the same principles as Play Therapy, i.e. therapy through play (we wrote about it in more detail in ?Hear? no. 5/2014). Play is the child's language. By playing, the child communicates everything he or she is unable to express in words. Grief, pain, fear. The therapist, by carefully observing the child's behaviour, discovers what might be the source of the child's problems. He creates an environment for the child in which he feels accepted with all the feelings he is experiencing. Filial Therapy, on the other hand, assumes that the parents, who are the most significant people in the child's life, can be the child's therapist. They just need to be properly prepared for this role. Mothers and fathers are therefore taught the same skills as Play Therapy specialists. First, they learn the basics of communicating with their child in a session with a therapist, and then they carry out play therapy with their daughter or son at home on their own.   Crucially, Filial Therapy can only be led by parents who are mentally ready to do so. Not everyone qualifies to start it. Mothers and fathers, especially of those children born with disabilities, are usually overwhelmed by the diagnosis. In their heads, they create a false image of the child. They imagine them as if they were completely fit and healthy. This means that they have not yet come to terms with the problem. They are still going through a period of so-called ?mourning? caused by the diagnosis of their child's disability. Only when they have come to terms with it, can they lead play therapy for their children. Deciding whether parents are already at this stage is the first task for the therapist. Unfortunately, practice shows that only one in 10 parents who come to his or her office can actually start preparing for Filial Therapy. It is not often that mum or dad sees the child as he or she really is, recognises his or her problems, e.g. with peers, and talks about it in an empathetic way. A large proportion of parents do not have this approach to their child. Yes, they care about their child and really do a lot to help them. They take them to speech and language therapy classes, speech and language therapy, psychomotor classes, etc. They also take their children to the classes. We have everything under control, they convince the therapist. However, they contradict what they say with their attitude. They claim that they have become accustomed to the idea of their child's disability, while they avoid contact with them. They entrust the upbringing to specialists. All the activities they mention are suitable for deaf children, but it is the daily, authentic contact between parent and child that is essential for their development. It is therefore necessary to find time during the day, even if only half an hour, in which to devote one's full attention to the little one. If mum or dad has a problem with this, it means that they are unable to delegate themselves to contact with the toddler (in play it is impossible to deceive the child by delegating a false self). To expose this truth, moreover, it is enough to ask the simplest questions: What do you play with your child in your free time?, How do you spend this time, just the two of you or together with the whole family? If, when answering, the parent talks mainly about what he/she does for the child, it means that he/she is focused on combating the child's disability. He or she sees only his or her commitment to make the child ?fix? The whole sphere of the child's psyche ? leaves out! With this approach, she cannot be an effective Filial Therapy therapist. If, on the other hand, during the initial conversation, mum or dad says: ?Son likes to play with a ball during bath time?, ?He doesn't like to wear a hat?, ?When I have free time, we go to the park to collect leaves?, it means that they think of the child as a feeling little human being. Such parents are able to acquire the skills to lead Filial Therapy. Therapist-led training As an introduction, parents undergo a training session where they learn the rules of Play Therapy. This serves to master the not easy skill of listening empathically and reflecting the child's emotions. Mothers and fathers learn to observe the child, read his or her behaviour and respond to it. In a way that expresses concern, but not intrusively. When dealing with deaf children, this part of the training is particularly important. Without verbal contact, parents often become insensitive to their child's messages or behaviour. Filial Therapy training makes them realise that every gesture, grimace, sound or way of moving has meaning. You just have to be able to read them. They therefore learn to observe the child and understand non-verbal messages. After such training, many parents are amazed that, by increasing their sensitivity to the here and now of their child's presentation, it is possible to communicate with them as with a child who does not have a hearing problem. Some parents are also surprised that empathic listening and responding is of great importance even for the youngest children, up to the age of three. At this age, the toddler does not speak or speaks very little. It is therefore difficult to read their emotions accurately. However, it is precisely with such young children that investing in good relationships is extremely important. It is therefore worth keeping an eye on the child and trying to communicate with him or her non-verbally. For example, if the child bangs the spoon on the table and the mother ? mirroring his behaviour ? she also bangs the spoon, this sends a message to the child: ? "I am the most important thing to her? And this is a situation that every child aspires to, whether they are a few months old or a few years old. By expressing the child's acceptance, the mother automatically triggers positive emotions in the child. The so-called stone face experiment is described in the literature. At the request of scientists, mothers who were caring for infants only a few days old stopped smiling at their children for a moment, speaking to them ? their face would freeze, ceasing to betray any emotion. Psychologists noticed that the toddlers did not remain indifferent to this. Their behaviour became disorganised. The results of this experience best demonstrate that the relationship between mother and child is based on interaction. That every signal ? verbal and non-verbal ? matters. In the case of children who are born deaf, the interaction is severely disturbed. The mother, who finds out about the child's problem, becomes depressed, becoming psychologically unavailable to the child. Such a child becomes an emotional orphan. For there is no one in whom he can see himself. This is important because, from a psychological point of view, it is only through interaction with another person that we become a person. Therefore, if the mother, due to grief or depression, cannot emotionally tune in to her child, she is denying her child the chance to develop properly. Basic principles In learning the basic skill that empathic listening is in both Play Therapy and Filial Therapy, parents should master a few rules to follow during therapy sessions and in everyday behaviour. Clear boundary setting Parents of children with disabilities, especially deaf children, often have a huge problem with this. They think that a deaf child is disadvantaged by fate and therefore allowed more. This is a mistaken assumption. The lack of clearly defined boundaries violates the child's sense of security with their parents. The child needs to know that when a parent says ?no ? (e.g. not allowing an activity or behaviour), it is binding. A mother who says ?no? and at the same time allows the child to do something against this prohibition becomes unpredictable, unreliable as a caregiver. Two phrases are very helpful in setting boundaries: ?want? and ?don't want? If the mother says: ?Please put the toys away? or ?You have to put the blocks away?, a two or three year old often doesn't understand this message because he doesn't know from whom it comes. If, on the other hand, he says: ?I want you to stack the blocks?, the child knows that this is the parent's will. The ability to use the words ?want? and ?don't want? has a specific function ? It serves to build a boundary between mother and child. It enables the process of separation from the mother and thus the creation of one's own independent identity. Non-directive play with the child In Filial Therapy, as in Play Therapy, it is assumed that play is chosen by the child. Such non-directive play is difficult for most parents, especially parents of deaf children. They are convinced that by playing with their child, they should teach them something useful or develop their child's skills. So they leave the child with no choice ? they suggest ?let's play with blocks?, ? "let's build a house? It is widely believed that building with blocks shapes the child's spatial imagination. A toddler with hearing and speech difficulties can learn the new word ?house? However, playing like a lesson does not fulfil its therapeutic purpose. The child cannot express his emotions and needs through it. He cannot show himself. Creating therapeutic conditions This skill becomes important when a parent starts to use Filial Therapy at home after training with a therapist. It is important to have a separate place in the home (it does not have to be a room, just a small corner), a so-called Play Room, for therapeutic play. It is important to respect the boundaries, including time, while in it. If, for example, the child goes to the toilet, when he or she returns, the parent communicates clearly ? you are back and now you are in the play area again. This is important because the child needs to know that ? even though he or she is not leaving the house ? he or she is in special conditions, in a dedicated space that is only used during therapy. On the other hand, the parent himself must not interrupt play either, for example to switch off the washing machine. Filial Therapy assumes that parent and child are continuously with each other for 45 minutes. They are only there for each other. Dress rehearsal Filial Therapy assumes that the first two or three sessions between parent and child should take place under the guidance of a therapist, either in the office or ? better ? at home. This stage is surprisingly difficult for parents. You can sometimes see how embarrassed they are when playing with their own child. How difficult it is for them to delegate their own person to play with their toddler. They feel that playing is an almost intimate activity, because it shows what kind of parents they really are. Therefore, the therapist who ?visits? parents, must be very delicate in his or her assessments and comments. He or she must not alienate the parent or shake their confidence in their parental competence. The aim is to make parents aware of what they can still improve in their relationship with their child, what needs further training. If the therapist determines that the parents know and can put into practice the principles learned during the training, he gives them permission to do the therapy without him. This does not mean that he disengages from the therapy completely. He acts as a supervisor who ? in case of difficulties or problems ? is always there to help and advise. Filial Therapy, or parent child therapy, should be used for at least 3?6 months. And it is rare for parents who have acquired the skills to communicate with their child in a new way to stop using it earlier for lack of visible results. They are usually surprised at how quickly their newly acquired skills change their child's behaviour. And even after the initial time period ? often habitually, in a way that is not always conscious ? they continue the therapy and use its principles in everyday life. The effectiveness of Filial Therapy is high, according to research conducted in the USA. Why? I know from my own experience that even parents who love their child very much can be the perpetrators of their child's problems. During Filial Therapy training, they learn model ways of communicating with their children. This helps them to figure out for themselves what mistakes they have made in their parenting. Some have the courage to say this out loud, others prefer to keep this information to themselves. The important thing is that after training with a therapist, they stop repeating it. This is what brings the most tangible results. At Filial Therapy it is recognised that every parent should be trusted. I always stress that they are the ones who know the most about their own child. A therapist who only has contact with them in the office is not able to get to know them as well as a mum or dad. Therefore, a properly prepared mum (or dad) can help the child just as effectively ? or even more effectively? as a therapist.

Young children have big problems. In their own way they experience negative emotions that for adults? parents, teachers, carers ? are incomprehensible. Even psychologists are not always able to recognise and deal with them. Play Therapy, not yet known in Poland, is considered to be one of the most effective methods of helping such children. What is this method and why is it so effective? We talk to Nina Ambroziak, a psychologist and one of the first Play Therapy therapists in Poland. HEARD: What is play from a therapist's point of view? NINA AMBROZIAK: Play is the language of the child. Toys, in turn, have the function of words. Depending on which toys a child chooses and how he or she behaves during this spontaneous activity of playing, it is possible to observe what the child feels and where the problems arise that cause parents or carers to seek help from a psychologist or psychotherapist. Simply put, play is the way through which you can best communicate with your child. A child of any age, by playing, in a way ? about their problems. All that is needed is to observe them carefully, to create the right conditions for this narration? S.: Do children with specific problems choose a particular type of play? N.A.: NThere is no research to support this. However, it is not only from my observations that every child has a specific repertoire of favourite games. That's why the Play Therapy office is full of toys - puppets, blocks, dolls, masks, cars, art materials and so on. Your child can play with whatever he or she wants. Choosing a toy is the first important step in therapy. Often during the whole period or until the climax, the child only uses one toy in play. S.: How does playing in the therapist's office differ from playing at home? N.A.: At home, parents expect the child to show positive emotions towards everything they encounter. The child's negative emotions usually arouse parental objections and a desire to change. In Play Therapy, the psychologist reflects the child's emotions (like a mirror), both positive and negative, through his or her reactions, facial expressions and gestures. To explain this, I will tell the story of a four-year-old boy whose case was discussed at a training workshop. This child was a victim of psychological (verbal) abuse by his grandfather. Over the course of several sessions, this toddler spoke a maximum of 20 words. He chose pastry cream to play with in class, then started using plasticine and after the fifth session ? with paper pulp. This was the material with which he slowly began to discover his feelings. He created a family of snakes from it. This was no accident. In fact, by playing with the paper pulp, he was creating figures that were important in his life. The snake-dad was the longest because the father was the tallest in the family, the snake-grandmother had big eyes and was the thickest, the snake-mother had her mouth taped shut because the mother did not speak, but in her own way experienced her child's suffering. In the breakthrough session, the boy began to change the nature of play: he played more dynamically. At first he was just kneading, squeezing the material, then banging his fist on the table on which the plastic mass was laid. Eventually, the boy started throwing it on the ground, trampling it and shouting: "I hate you!". At that moment, the plastic material became something onto which he could transfer those feelings that he could not express in any way at home. One can imagine how big their deck must have been, since the boy at one point shouted: "I'm going to kill you!" and started banging the plastic mass hard against the wall. This was a crucial session for his therapy. The boy felt safe in the conditions created by the therapist and was thus able to confront his most hidden feelings. The therapist accepted and accepted all the child's feelings. During the next session the paper pulp was put away. The boy became interested in construction toys and building blocks. He started to play as a child his age usually plays. S.: The boy shouted out these emotions and that was the end of his problem? A cleansing took place? N.A.: You could say it was a moment of purification. Katharsis. In a key moment of therapy, he discovered the part of himself that he did not accept and was afraid of. Ambivalent feelings are very difficult for both children and adults. In children, they take the form of an inner monster. The toddler has to deal with it all the time if parents, caregivers do not give him the right to experience difficult feelings, such as anger. That is why, in Play Therapy, we try to create the conditions for the child to deal with difficult emotions and discover their inner monster. What is discovered is no longer fear-inducing. It is tamed. S.: If this boy had played with the paper pulp in the same way at home, this play would not have been therapeutic for him? N.A.: All children play. So parents, carers, teachers treat play as a natural form of leisure. They don't usually notice that the play is repetitive, organised, focused on a theme and finishes at a certain point. And even if the caregiver notices this, he or she will probably think that the toddler is bored and will immediately choose another toy. The Play Therapy therapist looks at this play differently. If the child builds the same scene over and over again out of paper pulp, pastry or sand, it means that he or she is facing a limit in play that he or she cannot cross. The therapist, through his presence, attitude, non-verbal messages, will try to create conditions for such a child to confront these difficult emotions. He or she may say, for example: ? "I see a family of hissing snakes. This snakehas big eyes. I think he is carefully watching everything that is going on around him? In this way the child gets information, a cue, through which he begins to confront his own emotions. During subsequent sessions, the therapist will observe whether the child feels safe enough to reach the crucial moment when the 'cleansing' takes place. S.: But what will that change? After all, a child whose problems are rooted in the behaviour of adults has to return to his or her family anyway? N.A.: The child's therapy is the main focus of Play Therapy, but parents also play an important role in it. They meet with the therapist every few sessions. This does not mean that they are instructed or told how to deal with their child. In fact, this is impossible at the beginning, because the problem is not yet recognised. However, even when the therapist understands what it is, they do not say anything directly. This is the secret of the therapeutic process. During Play Therapy, he or she conducts a kind of dialogue with parents in review sessions, during which they discover a simple fact ? that the root of the child's problems is often their own. In the literature on Play Therapy, there are many descriptions of such cases. I recently read about a girl who could not acclimatise to kindergarten. This was the daughter of a mother of a mature age who did everything to keep the child with her for as long as possible - it was probably necessary for her to feel young. While playing in the sandpit, the girl would set up two elephants, a small one and a big one. When the little one played in the sandbox, the big one always stood outside. The little elephant would ask: "Can I go play with the horse?" and the big one answered: "Yes, but I will stand and watch you". This situation had a dozen variations. Sometimes there was still a horse and other animals with the small elephant. The big elephant would then enter the sandbox and say: "And now you will do what I want". These were not dialogues that the child could invent on her own. In play, the girl was simply repeating the words of her mother, who restricted her contact with her children and did not give her the right to separate. During the meeting, the therapist asked the mother a question to test her attitude towards the problem: "Can you imagine what your life will be like when your daughter becomes an adult, independent woman?". "It will still be many years before that happens," she replied. But in a moment she admitted: "I am not able to imagine it". This answer was the key to the child's problems. The woman who thought of herself as a perfect mother finally began to understand that the cause of her daughter's adaptation problems in kindergarten did not lie solely with her daughter. The child was showing the mother's difficulty. S.: In Play Therapy, the assumption is that the child is capable of solving their own problems. Where does this assumption come from? N.A.: From the stream of humanistic thinking, person-centred psychotherapy. It assumes that human beings are experts on their problems and are capable of solving them. As adults, we consider ourselves wise and experienced. We are convinced that we have knowledge about ourselves that a child cannot have. This is wrong thinking. Children are also well aware of what ails them, they are just not able to verbalise it. I remember an inconspicuous little girl whose parents brought her to me because she was having trouble in her relationships with her peers. I asked her a simple question: 'What would you like to have? "A gun. I would kill half the class and my father," she replied. Then the bag of family problems dissolved. S.: Why does the presence of a therapist help children solve their problems? N.A.: Because in the presence of the therapist the child feels: "This is an adult and my problems are very important. It must be so, since this adult is giving me one hundred per cent of his attention" Does either parent give the child one hundred per cent of his attention? The therapist can do so, because he has a whole session to do so : 45 minutes. Just by observing and accompanying the child in a non-intrusive way, this behaviour starts to change. The therapist actively responds to all the child's feelings. In this way, he learns about himself and the emotions he is experiencing. Unlike many carers, the therapist gives choices. It is the child himself who decides what to do. Some children, by the way, cannot find themselves in this situation. I remember a boy who couldn't relate to other children in the kindergarten. Three sessions he walked around the room as if he was not interested in playing. "I see you haven't played with a single toy for three sessions," I said to him at the next meeting. "But you were the one who always chose for me"-he replied. Since someone else was always making the decision for him, he felt he was powerless. He was convinced that he was not the perpetrator of what was happening to him. It is difficult for such a child to be active in play or to have good relationships with his peers, which are formed precisely by playing together. In order to awaken in him the natural desire to show his will, it was enough to create conditions in which he could make his own choices. Once the boy had learned to do this in the office, he began to behave differently in his natural environment as well. In the kindergarten, he first watched his peers play, then - as the teacher noticed - he started to suggest some additional elements to their play. After 6 months we finished the therapy, because the child started to say what he wanted, what he didn't want, he was even messing around in the kindergarten, leading his peers in games. He had clearly regained his sense of "I rule, I decide". And yet this was precisely the aim of his therapy. S.: The number of problems in which Play Therapy proves helpful is overwhelming. Does it also work for childhood trauma? N.A.: Yes. I will use the example of my young client. He was a few-year-old boy who had survived a car accident. While playing, he was constantly smashing cars. His mother couldn't stand it because, she said, playing with it reminded her of the terrible accident. Indeed, at the beginning of the therapy, the child would recreate the scene of the accident ? a car was driving down the road, another car was coming out of a corner. A head-on collision! At this point, the little boy would stop playing and choose other toys. During the sessions that followed, he recreated further incidents. After the collision, the ambulance and the police would arrive, and people would turn up to try to help with the rescue operation. Finally, on the fifth session, the child reached the moment in his play when it was clear what had happened to the victims of the accident ? someone had been taken to hospital, someone had died. This was the end of the traumatic play. Later, the boy continued to play with the cars, but there was no longer a crash, no police, no ambulance. The car regained its function as a toy, not a machine for killing people. In therapy, the boy relived the event, but tried to take a bird's eye view of it - not as a participant but as an observer. Step by step, he sorted out his own feelings, trying to regain a sense of control over a situation over which, after all, he had no control. This is important, because in some types of therapy, patients are deliberately made to replay the details of traumatic events over and over again. However, research shows that this is not the way to go. Rather than reducing psychological trauma, reliving a traumatic event over and over again perpetuates negative feelings. In the case of Play Therapy, there is no such effect. As the child became more ready at each successive session, he went further in his own narration of the traumatic event, until it finally stopped triggering bad emotions in him. S.: Is Play Therapy also helpful for deaf children? N.A.: Yes, but after the age of three. With younger children in mind, the so-called Filial Therapy was created, which includes not only the children but also their mothers and fathers. For parents of children who are born with some kind of disability, the first three years are a critical period. Mothers and fathers then often experience the trauma of a disability diagnosis and do not know how to find their role as carers. Parents of a child who is born deaf often feel that there is no way to communicate with their toddler. Since the child can't hear (and doesn't speak), they are silent too. And yet it is possible to communicate without words! A crease of the eyebrows, a nod, gestures are enough to establish contact with the child. Such non-verbal communication, however, has yet to be learned by parents. This is why it is so important for mothers to take care of their children up to the age of three. This is the cut-off age for Play Therapy, which by definition focuses primarily on the child. Play Therapy for deaf children, however, is fundamentally different from therapy for children with other problems. With deaf children, the therapist is focused on the child, but the child is also focused on the therapist. The roles are therefore partly reversed: the deaf child is constantly observing the therapist and analysing the therapist's behaviour. S.: Why is there such a role reversal? N.A.: Deaf children play alone because neither peers nor caregivers are often able to relate to them. The result of this loneliness is frustration and withdrawal. So when such a child comes to therapy, he or she begins to look closely at the person who is doing the therapy. He is looking for information: who is he, what kind of person is he? Therefore, everything the therapist does, every movement, gesture, facial grimace he observes, is a message to the deaf child. If this message evokes positive feelings in the child ("He knows what I mean, I'm having fun with him"), a thread of communication will be established. This was the case, for example, with a deaf three-year-old who came to the session and played with toy cars the whole time. He somehow paid no attention to my presence. Nevertheless, I walked behind the child and tried to do the same as he was doing and, above all, in the same way. the little boy did not remain indifferent to this behaviour. During the third session he whined, imitating a car, and looked at me. It was a simple message: "I don't want to be alone, I want you to be with me, I want you to experience what I am experiencing". So when I also whined like his car, he smiled broadly and continued playing, already including my presence in it. S.: Withdrawal is a common reaction of deaf people. What other problems do you encounter with hearing-impaired children during therapy? N.A.: I remember a ten-year-old to whom I asked a simple question during an introductory interview: 'What is your problem?' I didn't actually expect an answer to it. Meanwhile, the boy answered: "I am stupid". And then he added: I don't actually know what's wrong with me. The boy's mother was shocked by this answer. "The son never talked about himself like that", she claimed. And this was certainly the case, as no one had probably also asked him such a simple yet difficult question before. In the presence of the psychotherapist, the boy was able to emerge as a person, so he said what was bothering him. This 10-year-old was communicating verbally, so it was relatively easy to contact him. A three- to four-year-old child who cannot communicate his feelings with words will, for example, bang his blocks on the floor or bite his balls. However, it is possible to establish contact with every toddler, to create a therapeutic relationship. You just have to know and choose the right tool to communicate with him. Only then is there a chance that his inner monster will stop tormenting him. INTERVIEWED BY: JOLANTA CHYŁKIEWICZ The article appeared in the monthly magazine "Słyszę" 05(139) 2014

Nina Ambroziak in New Audiophonology 3(3), 2014"Psychotherapy takes place where two areas of play overlap: the one that belongs to the patient and the one that belongs to the therapist". Donald Winnicott [1]   Why playing is important for the child   Play has a fundamental function in the child's physical, emotional and social development. During play, the child expresses his or her feelings, relieves stress and mental tension, improves thinking, develops the senses and satisfies the need to move. Particularly through non-directive play in contact with the therapist, the child experiences independence and the possibility to decide for himself/herself by making independent decisions and taking responsibility for these decisions. Such play stimulates the child's imagination and creativity, develops concentration, fosters self-confidence and confidence, and helps children to form friendships with others. Playing is good for health as it promotes development; playing encourages group relationships; playing can be a form of communication in the psychotherapy process [1] Theoretical background Play Therapy combines different psychological approaches and psychotherapeutic schools: psychoanalytic, cognitive, interpersonal. Different psychological theories and concepts concerning the child's psychological development and the sources of pathologies in this development are used, such as.These include John Bowlby's attachment theory, object relations theories, Donald Winnicot's play theory, Margaret Mahler's separation-individuation theory, Carl Gustav Jung's concept of individuation, Erik Erickson's psychosocial theory of ego development, Jean Piaget's theory of cognitive development and Carl Rogers' client-centred approach from the humanistic movement. Play Therapy was proposed by the American therapist Virginia Mae Axline. Her concept is an adaptation of the principles of non-directive client-centred therapy by Carl R. Rogers, who emphasised the value of striving for "self-actualisation, which is a major life force" [2, p. 62]. Axline proposed that the non-directive principle could also be applied to the process of child psychotherapy, basing it on play. In 1947, Play Therapy was first published [3] - used in various forms by therapists of all theoretical orientations. In creating Play Therapy, Axline assumed that the child had the ability to solve his psychological problems. The basis for establishing the therapist's contact with the child is the alignment of the therapist's activity with the child's current activity. The therapist emphasises and realises the child's subjectivity by following the child. Axline's assumptions are encapsulated in eight principles of the therapist's work, which are the core principles of Play Therapy. These are: Creating a warm and friendly relationship with the child based on trust. Accepting the child as they are. Creating a sense of security so that the child can express themselves freely. The child has the right to choose and is responsible for his or her choices. The therapist shares and reflects the emotions expressed by the child. The child directs - the therapist follows. The therapist does not accelerate the therapeutic process. The therapist creates boundaries that anchor the child in reality and foster a sense of responsibility. Working methods during Play Therapy sessions The Play Therapy therapist integrates different types of play and creative arts techniques in his work. This distinguishes it from other therapists (e.g. therapist through drama, therapist through art, choreotherapist). During the therapy session, called 'Special Time', the therapist uses a set of therapeutic tools called the Play Tool Kit. These include: Sandpit with bottom and sides in blue, a set of figurines for playing in the sandbox, representing human figures, domestic and wild animals, plus buildings, plants, positive and negative fairy tale characters, insects, crystals, stones, etc.., puppets of human figures, animals, 2 of each type, musical instruments 2 of each type, costumes and masks, materials for movement expression, e.g. balls, sashes, ropes, tapes, blanket, materials for creative activities, e.g. paints, crayons, markers, clay, pastry clay, papers and a therapeutic story and creative visualisation ? created individually for each child. The choice of activity is always up to the child. The therapist's task during the first session is to introduce the Play Tool Kit equipment to the child so that he/she can freely choose the preferred activities. Usually during the first visit to the "Play Therapy Room", the child is positively surprised by the number and variety of means available for self-expression. This is evident in the change in behaviour, e.g. very motor-active children become calm and focused; withdrawn children become more open. Changes in the child's behaviour are noticeable at both motor and communicative levels. The therapist, acting synchronously through facial expressions, variations in the pace and intensity of movement, as well as through verbal messages, reflects to the child the emotions he or she is experiencing, creates a mirror in which the child gets to know himself or herself, "experiencing himself or herself as existing in the other person's mind" [4, p. 66]. Through this experience, the child can build a sense of his or her own existence (Figures 4 and 5).   Indications for Play Therapy   The list of indications for Play Therapy is quite broad and includes children with problems in emotional and social development. Play Therapy is recommended for children aged 3 to 12 years who present difficulties in communicating, making and maintaining friendships, with delayed speech development; sick children, disabled children. Non-directive play therapy is also recommended for children who are shy, who are constantly sad, who do not play, who withdraw from contact, who have difficulties in behaviour, in assessing their own social skills, who quarrel with peers and siblings, who have difficulties in kindergarten, in school. This form of therapy is also recommended for children who are victims of physical, emotional or sexual violence, for children who have sleep disorders or nightmares; for children who suffer from anxiety, stress, phobias, experienced trauma, have a difficult situation at home (e.g. separation, divorce of parents). Play Therapy sessions During the 40-45 minute therapy session, the child chooses and actively uses most of the therapeutic tools themselves. The therapist's non-directive behaviour is, for many hearing parents, the opposite of their behaviour towards their deaf child, as "the difficulty of hearing parents is the risk of being overly intrusive and directive towards the deaf child" [5, p. 51]. The child's use of varied materials, such as sand and water, paints, glue, miniature human figures, animals, trees, gives free rein and space to the child's imagination. Creating a world, e.g. in the sand, gives the child the opportunity to experience himself in action and develops a sense of agency and control in his world. The atmosphere of unconditional acceptance so characteristic of Play Therapy and the safe relationship created between therapist and child form the basis of the therapeutic process. The safety of the child, the environment and the therapist's own safety are guaranteed through the therapist's actions, which I have written about below. The start of therapy is preceded by a meeting with the parents and the child. The purpose of this meeting is to assess the child's position in the family, to review the ways in which the family communicates and the impact of the 'sense of verbal mutilation' that results from a diagnosis of deafness in a child of hearing parents [4, p. 20]. This is followed by 1-2 meetings between the therapist and the parents. The purpose of these meetings is to interview the parents, to familiarise them with the aims of the therapy as defined by the parents, and to sign the therapy contract. In the case of therapy for a deaf child of hearing parents, the meeting with the parents provides an opportunity for the therapist to learn how the hearing mother copes with the diagnosis of deafness and, as a result, with the trauma and "the sense of loss of the child she has had so far" [4, p. 20]. The next meeting the therapist has with the child is an introductory session. During this meeting, the therapist presents the Play Room and its equipment to the child. The number of therapy sessions depends on the severity of the child's difficulties. For minor difficulties, 6 weekly meetings are suggested. For greater difficulties - 12 sessions. For severe difficulties the therapy lasts 6-12 months. The decision to end the therapy is made by the therapist and the parents once the expected goals of the therapy have been achieved. The role of the parent in Play Therapy The parent's task during therapy is to observe the child in everyday life, the changes in their behaviour both within the family and in the wider social environment. After every sixth session with the child, the therapist meets with the parents for what is known as a review session to discuss the changes observed, to reflect together on the reasons for the difficulties presented by the child and how to deal with them. "A high level of family involvement in the intervention is crucial for the development of language" (after Moller, 2000, in [5, p. 41]) and the creation of "a therapeutic alliance between the psychologist, the child and the child's family, which plays a huge role in the process of diagnosis and therapy" [6, s. 410]. Thus, the parent, regardless of his or her parental competence, becomes an active participant in the Play Therapy process, e.g. by sharing his or her own child's insights. In addition, during the review session with the Play Therapy therapist, the parent gains the opportunity to develop reflective function, which, according to A. Slade, is "the foundation necessary for the development of a sense of understanding of self and others, which in turn are elements of attachment" [5, p. 47]. During the meetings with the parents, the therapist also has the opportunity to experience and analyse the feelings of transference in the relationship with the parents. From this he can, among other things, make inferences about how the child feels in the relationship with the parents. From my point of view, this analysis becomes particularly important in the therapy of deaf children with hearing parents, as hearing mothers present more hostility towards deaf children than hearing mothers towards hearing children [5, p. 46]. The role of the therapist in Play Therapy In non-directive play therapy, the role of the therapist is not passive. There is nothing more misleading than to equate non-directive play therapy (Play Therapy) with the passivity of the therapist who is merely an observer of the child's actions. The therapist's attitude is one of vigilance, of sensitivity to what the child communicates, what he does, what he says. The primary aim of the therapist's work is to mirror the child's feelings and behaviour, so that the child has the opportunity to create a sense of self. The therapist provides a 'mirror' for the child to see themselves in. Mirroring (mirroring, reflecting) can be carried out by the therapist using non-verbal communication, gestures, vocalising as well as words. By providing the child with a relaxed atmosphere with safety boundaries, the therapist allows the child to fully express himself or herself non-verbally, verbally, physically, through toys. The child is not admonished in any way by the therapist, nor is he or she burdened with guilt for the feelings and actions experienced. There is also no praise from the therapist, as the child's own evaluation is the most important thing during the session. So, for example, after painting a drawing-when children often ask "Is my drawing nice?"-the Play Therapy therapist will verbally or non-verbally reflect the child's interest in others' evaluation of the drawing. The therapist does not require the child to change anything. During the session, the child's actions are not judged as good or bad by the therapist. This attitude of the therapist is linked to a total acceptance of the child as he or she is. In this way, the relationship becomes symmetrical, without the adult being superior or wiser than the child. Often non-directive play therapy is equated with a lack of boundaries placed on the child. This is where I will disappoint many opponents of this therapy. During Play Therapy sessions, the therapist creates boundaries that keep both the child and the therapist safe. Boundaries are not placed on the child, boundaries are created when circumstances arise. For example, when a child tries to paint on a wall with markers, the therapist communicates verbally or non-verbally to the child that "the wall is not for painting, paper is for painting". When the child once again insists on wanting to paint on the wall, the therapist gives him/her a choice like "You have a choice: if you paint on the paper, your session will continue, if you paint on the wall, your session will end. The choice is yours".From my observations, I have found that in 99% of the choice situations, the children choose an acceptable form of expression, i.e. painting on a piece of paper. Thus, children make their own choices, learn to respect others' boundaries and to set their own boundaries in front of others. In Play Therapy, the age, appearance or gender of the therapist is not important. What is important is that he or she shows interest in the child and understands him or her empathetically. "Positive therapy begins with the therapist" wrote V. M. Axline [3]. He or she should be characterised by self-discipline, which makes it possible not to direct the child's actions. I know from my autopsy that an attitude of overprotectiveness in child therapists is difficult to eliminate from therapeutic work with children, especially those with disabilities. Therapists who meet all of the following criteria are eligible to conduct Play Therapy: They have successfully completed the training, the programme and course of which have been approved by the International Board of Examiners of Child and Play Therapy. They follow the ethical rules of the international organisation Play Therapy International (PTI). Have a current criminal record (renewed annually with PTI membership). They are members of Play Therapy International or its affiliates. They are subject to close supervision (1 hour of supervision with a PTI-certified supervisor is required per 6 hours of therapy). They regularly report on the results of their work and upgrade their qualifications according to the rules laid down by the PTI. Effects of Play Therapy Play Therapy enables a child to pay attention to and experience their own feelings in a safe, accepting environment. This helps children to learn that experiencing all feelings is acceptable and accepted, and helps children to deal with their feelings in a safe and constructive way. Through therapeutic play, guided by the principles of Play Therapy, the child is given the opportunity to resolve his/her conflicts, emotional difficulties, eliminate or change dysfunctional behaviour. During play, the child makes a "cumulative or amplified experience, which requires the presence of a trusted therapist who accepts the communication and sufficiently reflects it. Under such extremely specific conditions, the individual can integrate and exist as a whole, and this process is an expression of the sense that I AM, I am alive, I am myself" [1, p. 86]. Another effect of Play Therapy is to create in the child a representation of a secure relationship with an adult, as a result of experiencing a secure bond with the therapist. This allows the child to develop his or her social competence, transferring the new pattern of relationship with the therapist to others in his or her environment. The use of Play Therapy in the therapy of deaf children The child's spontaneous play in combination with the therapist's unconditional acceptance and non-directivity creates the conditions for such therapy for the hearing impaired child with delayed development of communication and speech skills, which is not based on verbal communication. As Nicole Renick Thomson [5, p. 41], among others, writes: "Effective communication is not limited to oral communication. Physical contact, eye contact and facial expression are essential for effective communication". Both eye contact and movement, gestures and facial expression are elements of the Play Therapy therapist's workshop. This use of non-verbal communication fosters a therapeutic relationship with hearing-impaired children, in whom increased sensitivity to visual stimuli can be observed as a compensation for hearing [8, p. 141]. The mirroring carried out by the Play Therapy therapist is synchronous and enables the therapist to genuinely follow the child, making the child the subject rather than the object of therapy. The therapist's high degree of involvement and sensitivity, the richness of his or her non-verbal behaviour, the flexibility of responding to the child's behaviour and, at the same time, the constancy of the boundaries in place, make it easier for the hearing impaired child to establish and maintain a safe relationship in the play interaction. These therapist behaviours are a kind of 'remedy' for the difficulties observed in the play interactions of hearing mothers with deaf children, as these mothers, compared to mothers of hearing children, were characterised by, among other things, significantly lower flexibility, sensitivity and engagement and a low amount of non-verbal behaviour [5, p. 49]. Based on my experiences so far with both the therapy of hearing and hearing children, I can say that the children love Play Therapy and each session is another adventure for them in discovering the most important person for them, i.e. themselves. The above article by Nina Ambroziak appeared in the journal New Audiophonology 3(3), 2014 References 1 Winnicot DW. Play and reality. Gdansk: Imago; 2011.2. Rogers C. On becoming a person. Poznan: Dom Wydawniczy Rebis; 2002.3. Axline MV. Play Therapy. London: Churchill Livingstone; 1989.4. Zalewska M. The child in a self-portrait with a painted face. Psychological mechanisms of identity development disorders in a deaf child and a child with delayed speech development. Warsaw: Jacek Santorski & CO Publishing House; 1998.5. Thomson NR, Kennedy EA, Kuebli JE. Attachment formation between deaf infants and their primary caregivers: Is Being Deaf a risk factor for insecure attachment. In Zand DH,Pierce KJ. Resilience in Deaf Children: Adaptation Through Emerging Adulthood. New York: Springer; 2011, 27?64. 6. Schier K. Countertransference as a method for diagnosing moral development in child and adolescent psychotherapy. In Grzesiuk L, Suszek H, eds. Psychotherapy. Problems of patients. Warsaw: Eneteia; 2011, 409?18.7. Strickland B. The Gale Encyclopedia of Psychology. New York: Gale Group; 2001.8. Sacks O. Seeing the voice. A journey into the world of silence. Poznan: Zysk i S-ka Wydawnictwo; 1998.

Gdy podczas konsultacji rozmawiam z rodzicami o emocjach ich dzieci, często słyszę jedynie oceny dotyczące zachowania dzieci, skargi, rozczarowanie płynące z rodzicielstwa jako pasma porażek. "Nie tak wyobrażałem sobie bycie ojcem", "Nikt mnie nie przygotował do bycia matką takiego dziecka", " To dziecko oszukuje mnie w żywe oczy"- to tylko niektóre stwierdzenia. Gdzieś zgubiło się rodzicom samo dziecko i to, jakie ono jest. Dziecko też ma trudność z odnalezieniem siebie, tego co jest dla niego ważne, co je cieszy, co mu sprawia przykrość, a co daje wytchnienie. Dziecko ma problem w byciu sobą i to jest znak, że potrzebuje terapii. Na początku procesu terapeutycznego Play Therapy emocje dzieci są kompletnie rozproszone, niezróżnicowane, pomieszane. Wynika to z tego, że dzieci te straciły kontakt ze sobą, z ludźmi, często chcą zapomnieć o tym, co je spotkało. A co je spotkało: frustracja, rozczarowanie, strach, poczucie winy, odrzucenie, zazdrość, smutek, zamartwianie się, zawstydzanie. Dorośli widzą często tylko efekt tych uczuć: złość, która wybucha przy najmniejszej okazji, często bez widocznej przyczyny. Brak różnicowania emocji u dzieci i ich generalizowanie za każdym razem wywołuje bardzo intensywne negatywne reakcje dziecka. Wtedy rodzice zaczynają widzieć, że coś jest nie tak, zgłaszają się po pomoc do terapeuty. Na początku procesu terapeutycznego dzieci intensywność negatywnych emocji jest największa. Jej siła wymaga od terapeuty spójności zachowania, wytrwałości w stawianiu granic, ochrony dziecka oraz ochrony siebie. Podczas szkolenia Play Therapy terapeuci uczą się m.in. tego, jak chronić dziecko oraz siebie podczas sesji. Np. uczą się jak reagować  i odzwierciedlać emocje dziecka podczas dynamicznej zabawy, w której dziecko próbuje uderzyć terapeutę pacynką, pomalować farbą nos terapeuty....Superwizja pomaga terapeucie otworzyć oczy na osobę dziecka, gdyż negatywne zachowanie dziecka może przesłaniać jego prawdziwy wizerunek. Podczas procesu dzieci wyrażają i uwalniają coraz więcej swoich negatywnych emocji w bezpośredni sposób. Czasem rodzice widzą pogorszenie zachowania dziecka. Terapeuta Play Therapy przyjmuje wszystkie emocje i akceptuje je. W efekcie stają się one coraz mniej intensywne i coraz rzadziej rządzą zachowaniem dziecka w sposób nieświadomy. Dziecko stopniowo zyskuje świadomą kontrolę nad swoimi emocjami i w efekcie też zachowaniem. W końcowym etapie procesu terapeutycznego Play Therapy zaczynają się wzmacniać uczucia pozytywne. Intensywność emocji negatywnych staje się umiarkowana. Dzieci zaczynają postrzegać siebie w sposób bardziej zintegrowany, jako całość składającą się ze zróżnicowanych emocji: negatywnych i pozytywnych. Dzieci zaczynają widzieć siebie bardziej realnie. Warto jest przypomnieć, że znajomość nazw emocji nie ma zbyt wiele wspólnego z inteligencją emocjonalną, z realnym poczuciem siebie. Realne poczucie siebie opiera się na realnym doświadczaniu własnych emocji widzianych w lustrze, którym na początku jest terapeuta, a z czasem to lustro jest już w samym dziecku, które potrafi się w nim przeglądać i zobaczyć prawdziwego siebie. Dziecko staje się niezależne od opinii innych, ale jednocześnie stosuje się do zasad społecznych, nie tracąc przy tym swego poczucia siebie jako niezależnego i wolnego człowieka. Dziecko zaczyna łączyć swoje emocje z ich źródłami, uspokaja się, gdyż świadomie zaczyna je kontrolować. W Play Therapy jest to widoczne podczas sesji, podczas której dziecko bawi się emocjami w tworzonej przez siebie i dla siebie zabawie. Dziecko czuje się całością na swoim poziomie wiekowym. Dziecko osiąga "psychic wholeness". I własnie tego życzę każdemu dziecku i jego rodzicom.

"Jak mam 5- letniemu dziecku wytłumaczyć, że jego proces jest poufny? -To nie jest możliwe! i czy w ogóle ono to zrozumie? "- usłyszałam od terapeuty z kilkuletnim stażem w pracy terapeutycznej z dziećmi. TO JEST MOŻLIWE I NAWET KONIECZNE W TERAPII DZIECI Poufność w procesie terapeutycznym dziecka jest jak gniazdo dla piskląt, w którym mogą one bezpiecznie rozwijać się w naturalny sposób, a kiedy przyjdzie czas -wylecieć na własnych skrzydłach. Poufność tworzy dla dziecka poczucie miejsca, które jest bezpieczne i służy jego rozwojowi. Bez poufności nie ma procesu. Bez poufności nie ma przymierza terapeutycznego. Przyjrzyjmy się skąd te trudności z poufnością? Gdy mówimy o poufności, to pierwsze skojarzenie dotyczy przede wszystkim poufności odnoszącej się do spraw dorosłych. Znamy definicję tego słowa, ale taką, którą posługują się dorośli. To jest pierwszy ślepy zaułek, gdyż brakuje słów do właściwego opisu dla dziecka tego, czym i po co jest "poufność". Druga przeszkoda, to - rodzice: jak zachować poufność procesu dziecka wobec rodziców, szczególnie tych, którzy po sesji pytają dziecko: jak było ? co robiłeś ? Oni płacą, oni wymagają? Terapeuta im też musi postawić granice i wyjaśnić znaczenie poufności. Kolejna przeszkoda, to nauczyciele i dyrekcja instytucji, w której prowadzi się terapie: czy i jak dzielić się informacjami? z kim? w jakim zakresie? ? brak polskich regulacji powoduje chaos i w efekcie nadużycia wobec dzieci. Brak jest jasno określonego obiegu i zakresu udostępnianych informacji dotyczących dziecka w terapii. Wejście RODO w maju 2017 roku zapewne niewiele zmieni w zakresie poufności procesu dziecka. Kolejna przeszkoda (najmniejsza) to wiek dziecka i poziom jego rozwoju: na różnych poziomach potrzebne są różne strategie. Jedna to zdecydowanie za mało. Jak widać za poufność procesu dziecka odpowiada terapeuta wobec dziecka, wobec rodziców, wobec współpracowników. O tym m.in. w jaki sposób chronić proces dziecka i jak dziecku przedstawić czym jest poufność jego procesu- dowiecie się Państwo na szkoleniu Play Therapy, na które gorąco zapraszam wszystkie osoby, które w sposób świadomy chcą pomagać dzieciom. Naszym zadaniem, jako terapeutów dziecięcych jest chronić dziecko.Poufność to wielki dar od nas, terapeutów dla dziecka, to dar którego być może dziecko nigdy wcześniej nie otrzymało od nikogo, nawet od swoich rodziców i nie jest tego świadome, gdyż tylko fuzja z innymi, a nie autonomia wyznaczała jego wartość w oczach innych i jego własnych.

"Dziecko widzi siebie w oczach matki"-  to słowa D. Winnicota, które mogą już niektórych z Was ukierunkować na sposób myślenia o roli rodziców w Play Therapy. Warto jest część pracy terapeutycznej i superwizji poświęcić właśnie rodzicom, chociaż sesje Play Therapy ma tylko dziecko. Już pierwszy kontakt z rodzicami dziecka daje terapeucie możliwość oceny: jak ja się czuję w relacji z tymi rodzicami. Wywiad z rodzicami, daje niepowtarzalną okazję do rozmowy o problemach dziecka, ale także stanowi ważne źródło informacji o oczekiwaniach rodziców. One powinny być jasno sprecyzowane. Jeśli rodzic wchodzi po raz pierwszy do Play Room i mówi: "ale ma Pani tutaj mnóstwo zabawek, sam bym się pobawił" - to możemy przypuszczać, że nasza współpraca będzie układała się dobrze. Rodzic jest otwarty na bycie sobą.Warto jest pokazać rodzicom zróżnicowanie materiałów do terapii i podkreślić to, że każde dziecko szuka swojego medium do wyrażania emocji. Różnorodność Play Kit stwarza każdemu dziecku możliwość ekspresji emocji w sposób swobodny i bezpieczny. W Stanach Zjednoczonych sesje Play Therapy są nagrywane. W podejściu brytyjskim, które obejmuje ponad 30 krajów na świecie  nagrywanie sesji Play Therapy jest zabronione z uwagi na poufność procesu dziecka. Nie ma więc sprzętu do rejestracji sesji, z którym musimy zapoznawać rodzica. Rodzic jest angażowany w terapię dziecka poprzez uczestniczenie w spotkaniach ewaluacyjnych. Spotkania te odbywają się co 6-8 sesji z dzieckiem, ale nie w zamian za sesję dziecka. O tym, o czym m.in. terapeuta Play Therapy rozmawia podczas spotkań ewaluacyjnych można dowiedzieć się na szkoleniu Play Therapy. Gdy rodzice będą wiedzieli: czym jest Play Therapy, czym różni się Play Therapy od zwykłej zabawy dziecka, jak działa Play Therapy, jakie są cele Play Therapy, co neuronauka wnosi do terapii dzieci poprzez Play Therapy - to wtedy staną się entuzjastycznie nastawieni do procesu terapii dziecka poprzez Play Therapy. Dzięki spotkaniom ewaluacyjnym będą mieli okazję zrozumieć emocje i zachowania swego dziecka. Stopniowo przestaną oceniać dziecko. W zamian pojawi się rozumienie zachowań i uczuć dziecka. Zaczną również dostrzegać to, że rodzina ma wpływ na to, co się dzieje z dzieckiem, że nie jest to problem jedynie dziecka wydelegowanego do terapii. Zaczną dostrzegać, że ich własne lęki, poczucie niższości, brak strategii radzenia sobie z negatywnymi emocjami może być źródłem trudności dziecka, które broniąc się prezentuje różne niepokojące ich objawy. Bardzo często zdarza się, że rodzic świadomie dostrzega potrzebę własnej terapii i odbiera to jako najlepszą inwestycję w relację z własnym dzieckiem i ze sobą. Jeśli myślicie, że rodzice przeszkadzają w terapii, albo, że często są źródłem trudności dziecka, to na pewno jest to temat do superwizji Waszej pracy klinicznej. Jest to bowiem pierwszy przejaw u terapeuty myślenia o sobie, jako lepszej matce/ lepszym ojcu dla tego dziecka. Brak tu (myślę o przymierzu terapeutycznym) niestety miejsca dla prawdziwej matki/ ojca dziecka.

Budowanie relacji terapeutycznej z dzieckiem jest jak układanie w pionie kostek domina: jeden błąd i wszystkie kostki przewracają się; jedna niewłaściwa reakcja terapeuty i moc relacji znika. I zaczynamy wszystko od nowa, ale już z innym doświadczeniem, mądrzejsi. Dzieci wybaczają błędy, jeśli teraeuta potrafi się do nich przyznać i przeprosić, tak naprawdę wyraża w ten sposób szacunek dla dziecka. Pierwsze sesje z dzieckiem mają szczególne znaczenie dla procesu terapeutycznego, bowiem tworzą fundamenty procesu. Tu ma swoje korzenie relacja terapeutyczna. Znajomość i umiejętność stosowania w praktyce 8  KLUCZOWYCH ZASAD TERAPII NIEDYREKTYWNEJ Virginii Axline ma bazowe znaczenie dla każdego etapu procesu. Dlatego też krótko je przypomnę: Stwórz ciepłą i przyjazną relację z dzieckiem Akceptuj dziecko jakim jest Stwórz u dziecka uczucie przyzwolenia Odzwierciedlaj uczucia w taki sposób, by dziecko osiągnęło wgląd w swoje uczucia i zachowania. Wybór należy do dziecka i to ono ponosi odpowiedzialność za swój wybór Dziecko kieruje, terapeuta podąża Nie przyspieszaj terapii dziecka Twórz takie granice, które służą zakotwiczeniu dziecka w realnej rzeczywistości i w budowaniu poczucia odpowiedzialności za tworzoną relację. Donald Winnicott bardzo cenił powyższe zasady terapii niedyrektywnej. Potwierdzał również, że głęboki proces psychoterapeutyczny może mieć miejsce bez interpretowania tego, co robi dziecko. W praktyce zasady terapii niedyrektywnej Virginii Axline tworzą unikany klimat, którego dziecko może doświadczyć tylko i wyłącznie w gabinecie Play Therapy. Dziecko czuje się szanowane, dziecko ma wybór, dziecko ma wgląd we wszystkie swoje uczucia, pozytywne i negatywne. Dziecko czuje, że to, co robi zależy tylko od niego i tym samym tylko ono ponosi odpowiedzialność za swoje wybory. W gabinecie Play Therapy dziecko nie usłyszy odpowiedzi na pytania, które stawia terapeucie, bowiem terapeuta stworzy takie warunki, w których dziecko samo znajdzie odpowiedź i uświadomi sobie swoje uczucia. Tak więc, gdy dziecko zapyta: "co to jest?" -terapeuta odpowie: "Ty jesteś ciekawy co to jest?" albo: "ciebie interesuje nazwa tego. To może być tym, czym chcesz. To zależy od ciebie".  To nie jest łatwe, gdyż jako dorośli intuicyjnie odpowiadamy na pytania dzieci. Dyscyplina terapeuty Play Therapy w stosowaniu 8 kluczowych zasad terapii przynosi efekty w postaci doświadczania przez dziecko poczucia wolności, autonomii, poczucia zrozumienia siebie, poczucia siebie, jako osoby zdolnej do odkrywania siebie i innych. Dyscyplina terapeuty jest wynikiem jego samoświadomości, którą terapeuta intensywnie rozwija podczas szkolenia oraz podczas pracy klinicznej nadzorowanej przez superwizora Play Therapy. Jak widać to zasady Virginii Axline tworzą bazę efektywnego procesu psychoterapeutycznego z dzieckiem. Liczy się ich znajomość i przede wszystkim postępowanie zgodnie z nimi w każdym momencie sesji niezależnie od nastroju dziecka, czy naszego, niezależnie od problemów dziecka, czy naszych problemów z dzieciństwa i teraźniejszości. Budowanie relacji terapeutycznej z dziećmi podczas sesji Play Therapy ze ścisłym stosowaniem zasad terapii niedyrektywnej szybko tworzy dla dzieci taki klimat do rozwoju, jakiego potrzebują do odkrywania i zrozumienia siebie i otaczającego ich świata. W Play Therapy International najpierw studenci uczą się terapii niedyrektywnej, a po jej opanowaniu uczą się terapii dyrektywnej, w której potrafia już stworzyć warunki do tworzenia ufnej i bezpiecznej relacji z dzieckiem opartej na szacunku dziecka i jego potrzeb.Tutaj liczy sie dziecko, a nie tylko jego problem.

Bycie terapeutą Play Therapy nie oznacza tylko znajomości narzędzi terapeutycznych. Jeśli terapeuta skupia się głównie na nich, wówczas depersonalizuje siebie w relacji terapeutycznej z dzieckiem. To już jest poważny problem, z którym terapeuta musi zmierzyć się podczas superwizji, czy nawet we własnej terapii.Bycie terapeutą Play Therapy oznacza otwartość i nadzwyczajną wrażliwość na życie dziecka. Terapeuta kocha dzieci, uwielbia się z nimi bawić, bez obaw jest w stanie wejść do świata dziecka.Terapeuta Play Therapy jest w świecie uczuć i myśli dziecka, jest w świecie życzeń i planów dziecka. Podąża za dzieckiem. Jeśli terapeuta nie jest w stanie po sesji z dzieckiem odpowiedzieć na pytanie: czego dzisiaj nauczyłem się od tego dziecka podczas jego sesji Play Therapy? - to może m.in. oznaczać, że nie był w świecie dziecka, nie był świadkiem jego procesu, ani tym bardziej twórcą. To również może oznaczać, że terapeuta był np. skupiony na interpretowaniu zabawy dziecka, dążeniu do własnych celów. Aby być w świecie dziecka terapeuta musi mieć szacunek dla dziecka, musi akceptować dziecko i musi wierzyć w potencjał dziecka. SZACUNEK DLA DZIECKA jest podstawową wartością terapeuty Play Therapy. AKCEPTACJA KAŻDEJ EKSPRESJI DZIECKA- tworzy dla dziecka klimat do wyrażania siebie w sposób bezpieczny i autentyczny. WIARA TERAPEUTY W UNIKALNY POTENCJAŁ DZIECKA do kierowania swoim życiem- jest bazą do tego, aby dziecko uwierzyło we własny potencjał, zaufało swoim uczuciom i  zaufało sobie. Jak widać terapeuta Play Therapy musi być obecny przede wszystkim jako osoba, w relacji z którą dziecko również staje się osobą. Stawanie się terapeutą Play Therapy jest aktywnym procesem świadomego stawania się osobą w relacji z dzieckiem, osobą która nie boi sie dziecku powierzyć odpowiedzialności za swoje wybory, gdyż wierzy w potencjał dziecka do rozwoju, do rozwiązania swoich problemów. Proces szkolenia terapeuty Play Therapy nie jest więc treningiem. Jest aktywnym procesem poznawania siebie przez terapeutę, poznawania swego wewnętrznego dziecka, które gdzies się wychowało, miało swoje wzloty i upadki i teraz decyduje kim jest ten terapeuta, który jest przy dziecku i odpowiada za to, co klient- dziecko odkryje podczas terapii w sobie. A to jest wielka odpowiedzialność.

Kiedy dziecko kończy trzy lata, rodzice muszą rozważyć, czy posłać je do przedszkola. Dla opiekunów niedosłyszącego malucha podjęcie tej decyzji jest wyjątkowo trudne. Mamy i ojcowie zadają sobie wiele pytań: co będzie dla córki czy syna najlepsze, jak ułatwić mu rozstanie z mamą, wreszcie co zrobić, by dziecko zaadaptowało się w nowym miejscu? O tym, jakie emocje może przeżywać dziecko z wadą słuchu w wieku przedszkolnym i jakich błędów powinni uniknąć jego rodzice, mówi Nina Ambroziak, psycholog, terapeuta integracji sensorycznej oraz terapeuta Play Therapy. Niedosłuch utrudnia rozwój emocjonalny dziecka. To skutek tego, iż często zszokowani diagnozą rodzice nie wiedzą, jak rozmawiać z dzieckiem i nie próbują również nawiązać z nim kontaktu pozawerbalnego. W domu zapada milczenie, a w takich warunkach ? o czym pisaliśmy dokładnie w poprzednim numerze ?Słyszę? ? nie ma szansy, by dziecko mogło doświadczać zróżnicowanych emocji. Dlatego w przedszkolach często proponuje się, aby niedosłyszące maluchy szły do niego nieco później, w wieku 4?5 lat, do młodszej grupy. O tym jednak, czy i kiedy dziecko ma iść do przedszkola oraz do jakiej grupy wiekowej, powinna zadecydować mama albo inna osoba, która bardzo dobrze je zna. Pomocny może być również psycholog przedszkolny np. w placówce, do której chcemy posłać dziecko. Należy liczyć się z tym, że niedosłyszące dziecko może mieć większe niż rówieśnicy problemy z adaptacją w przedszkolu. Nie tylko dlatego, że jest mniej dojrzałe emocjonalnie. Trudności z odnalezieniem się w nowym środowisku może mieć zwłaszcza dziecko nadopiekuńczych rodziców. Tacy opiekunowie nie pozwalają mu na samodzielność i doświadczanie świata w autentyczny sposób. Dlatego maluch może mieć problemy z separacją od matki, a co za tym idzie ? także z procesem własnej indywidualizacji. Pozostawiony w przedszkolu płacze, nie chce nawiązywać kontaktów z rówieśnikami. W tej sytuacji mama, której także trudno jest rozstać się z niepełnosprawnym synem czy córką, wraca, aby zabrać swoją pociechę do domu. Jest przekonana, że niedosłyszące dziecko nie da sobie rady w obcym środowisku. Ma dobre intencje, ale uzależniając je od siebie, zapomina o tym, że należy dać dziecku prawo do tworzenia odrębnej tożsamości. Dlatego zamiast trzymać je ?pod kloszem?, lepiej podjąć próbę pozostawienia go w przedszkolu, gdzie będzie miało kontakt z rówieśnikami oraz szansę na samodzielność. Aby ta próba nie skończyła się porażką, rodzice powinni starannie przygotować do niej i siebie, i swoją pociechę. Wycieczka do przedszkola Aby oswoić i siebie, i dziecko z myślą o przedszkolu, trzeba rozmawiać! Rozmowę z dzieckiem najlepiej zacząć od tego, że ma już 3 lata, więc jest duże i może pójść do przedszkola, w którym są też inne dzieci. Jeśli rodzic przekaże dziecku taki komunikat, sam również nabierze przekonania, że jest ono na tyle dojrzałe, by można je wypuścić spod swoich skrzydeł i oddać pod opiekę osób obcych. Warto kupić książeczki opowiadające o przedszkolu (w księgarniach jest ich wiele). To właśnie oglądając i czytając takie książeczki, dziecko może oswoić się z regułami tam panującymi, zainteresować się nowym miejscem. Najlepiej jednak pokazać niesłyszącemu dziecku przedszkole, do którego będzie uczęszczało. Nie trzeba nawet wchodzić do środka ? wystarczy pokazać maluchowi, jak wygląda budynek czy plac zabaw, na którym będzie się bawiło od września. Przedtem trzeba jednak wybrać taką placówkę. Jak to zrobić? Przedszkola organizują często tzw. dni otwarte. Warto skorzystać z tej oferty, aby poznać panujące tam zasady oraz nauczycieli. Niektóre placówki proponują nawet tzw. dni adaptacyjne ? przez kilka godzin dziennie przedszkole jest do dyspozycji rodziców i dzieci, które mają do niego uczęszczać. W tym czasie nauczyciele prowadzą próbne zajęcia dla maluchów. Podczas takich zajęć można zaobserwować, czy między przyszłym wychowawcą a dzieckiem ?coś zaiskrzy?, czy też nauczyciel wydaje się zimny, oschły, surowy. Warto jest zwrócić uwagę na sposób komunikowania się nauczyciela z dziećmi: czy nauczyciel mówi spokojnie i wyraźnie, zwracając się do dzieci, czy też wydaje polecenia, stojąc odwrócony do dzieci plecami, czy pozyskuje uwagę grupy dzieci, czy też mówi to, co ma do powiedzenia, bez dbałości o jakość odbioru komunikatu przez dzieci. Również stosunek rodziców do nauczyciela jest bardzo ważny. Wskazane jest, aby jeszcze przed pójściem dziecka do przedszkola nawiązali oni dobry kontakt z przyszłym wychowawcą. Jeśli powstanie między nimi nić porozumienia, prawdopodobnie także dziecko będzie dobrze czuło się pod opieką tego nauczyciela. Natomiast jeśli mama i tata mają mieszane uczucia wobec nauczyciela czy przedszkola, oznacza to, że powinni poszukać innego przedszkola, w którym sami poczują się dobrze. Rodzice nie zawsze są w stanie zwerbalizować, co ich niepokoi. Czasem jednak nie warto się zagłębiać w poszukiwanie przyczyn takiego odczucia. Lepiej zdać się na rodzicielską intuicję. Ona więcej znaczy niż opinie na forach, często skrajnie pozytywne (pisane przez samych nauczycieli z przedszkola) lub skrajnie negatywne (zamieszczane przez niezadowolonych rodziców, którzy np. mają konflikt z przedszkolem). Szczera odpowiedź rodzica na pytanie: czy ja sam chciałbym chodzić do takiego przedszkola, może mu pomóc w wyborze odpowiedniej placówki dla jego dziecka. Jak ułatwić adaptację? Trzeba liczyć się z tym, że adaptacja dziecka z wadą słuchu w przedszkolu może być dłuższa niż dziecka słyszącego. Nieraz może trwać ona nawet kilka miesięcy. Dlatego przy wyborze przedszkola warto zwrócić uwagę, czy placówka jest na tyle elastyczna, by pozwolić rodzicom na udział w pierwszych zajęciach z dzieckiem. Rodzic przebywa wtedy w przedszkolu, ale stopniowo wycofuje się, zwiększając dystans między sobą a maluchem. Świadomie przekierowuje jego uwagę na nauczyciela, pokazując, że Pani to osoba, która wie wszystko, której można zaufać. Nie wszyscy rodzice mają jednak możliwość wydłużania okresu adaptacji w przedszkolu. Muszą po prostu wrócić do pracy. W tej sytuacji powinni oni szczególnie kontrolować swoje zachowanie w chwili rozstania. Żegnając się rano z dzieckiem, muszą zachować maksimum spokoju. Drżenie rąk, łza w oku, zaczerwienienie twarzy, drżący, niepewny czy cichy głos ? wszystkie te oznaki zdenerwowania czy niepewności to dla malu- cha czytelny sygnał, że w nowym miejscu nie jest bezpiecznie i nie powinien tam zostać. Jeśli rodzic po kilku tygodniach przychodzenia malucha do przedszkola, nadal ma obiekcje, jak dziecko sobie poradzi, czy pani z przedszkola zrozumie jego potrzeby i należycie się nim zaopiekuje, to znaczy, że sam nie jest gotowy na takie rozstanie. Oczywiste jest więc, że proces separacji będzie utrudniony. W przypadku bardzo trudnych rozstań może pomóc wychowawca. Dla uspokojenia rodzica może na przykład obiecać, że pół godziny po jego wyjściu zadzwoni z informacją, jak zachowuje się dziecko. Rodzic będzie miał wtedy poczucie, że sytuacja jest pod kontrolą ? dziecko zostało wprawdzie samo, ale nie zostało pozostawione samo sobie, ?wrzucone do grupy?, i pozostaje pod opieką właściwej osoby. Taka sytuacja może powtórzyć się przez kilka dni, jednak z czasem mama czy tata nabierze zaufania do wychowawcy. Uwierzy wreszcie, że niepełnosprawne dziecko może sobie poradzić także bez niego. Po rozstaniu z mamą Zaniepokojeni rodzice często zastanawiają się, czy i jak można pomóc dziecku przetrwać czas w obcym środowisku po rozstaniu z rodzicami. W przypadku dzieci niedosłyszących sprawdza się ten sam sposób, z którego korzystają chyba wszyscy rodzice maluchów, które mają problemy z adaptacją w przedszkolu ? zostawiają maluchowi coś, co kojarzy mu się z domem i mamą. Dziecko w wieku przedszkolnym nie ma jeszcze ukształtowanej reprezentacji psychicznej rodzica w swojej głowie. W momencie, gdy mama znika z jego pola widzenia, przestaje ona niejako dla niego istnieć. Pomocne jest wtedy pozostawienie dziecku zdjęcia mamy. W przedszkolu będzie ono mogło popatrzeć na nią w chwili tęsknoty, nawet powiedzieć coś do niej. Poza zdjęciem dziecko może ze sobą wziąć jakąś rzecz, która ma niejako cechy matki, np. kocyk czy pluszową zabawkę. Gdy mamy fizycznie nie ma, taka rzecz pozwala maluchowi przetrwać trudny czas spędzany bez niej i zaaklimatyzować się do nowego miejsca i osób. Adaptację niedosłyszącego dziecka w przedszkolu bardzo ułatwia ruch oraz takie zabawy, podczas których może ono wyrazić swoje emocje. U trzylatków te emocje mogą być bardzo silne. Dzieci próbują wyrazić je na różne sposoby, np. poprzez zróżnicowany ton głosu. Tym niesłyszącym jest trudniej ? ich zasób środków ekspresji jest bowiem mocno ograniczony. Dlatego albo wyrażają swoje emocje w sposób inny niż rówieśnicy, albo je tłumią, co może przyczynić się do zaburzeń w rozwoju. Dlatego zarówno rodzice, jak i wychowawczynie w przedszkolu powinni bardzo uważnie obserwować zachowanie niedosłyszących dzieci oraz pomagać im ? poprzez rozmaite aktywności ? wyrazić złość, żal, rozczarowanie, tęsknotę, niezadowolenie, radość czy inne uczucia. Zarówno nauczyciel, jak i rodzice powinni dać dziecku prawo do wyrażania emocji, zwłaszcza negatywnych, które w sposób naturalny towarzyszą procesowi adaptacji w przedszkolu. Warto bowiem pamiętać, że poranny płacz malucha rozstającego się z mamą jest wyrazem utraty ważnej dla niego relacji, a nie wyrazem złej woli dziecka. Jeśli poranny płacz towarzyszy tylko rozstaniom z mamą, wówczas dobrym rozwiązaniem jest odprowadzanie dziecka do przedszkola przez inną osobą, z którą dziecko jest mniej związane. Poczucie straty będzie mniejsze, tak więc i płacz dziecka może się skrócić lub w ogóle nie pojawić. Nowi koledzy w przedszkolu Posyłając niedosłyszące dziecko do przedszkola, rodzice obawiają się o to, czy inne dzieci zaakceptują jego odmienność i czy niepełnosprawny maluch będzie w stanie nawiązać dobre relacje ze słyszącymi rówieśnikami. Większość mam i ojców nie zdaje sobie jednak sprawy z tego, że kontakty między dziećmi zależą w dużej mierze od tego, jakie podejście do niepełnosprawności syna czy córki mają oni sami. Jeśli rodzice uważają, że diagnoza jest największą krzywdą, jaka spotkała ich w życiu, i dążą do tego, by jej nie odczuwać, będą starali się, by dziecko ?wtopiło się? w grupę, a jego ?inność? po- zostawała niezauważalna. W ten sposób kreują nienaturalną sytuację, w której dziecko musi niejako udawać kogoś, kogo akceptują rodzice, nie może być sobą. A to tylko utrudnia mu nawiązywanie kontaktów z rówieśnikami. Jeśli natomiast rodzice przyjęli postawę akceptującą, istnieje duże prawdopodobieństwo, że dziecko z wadą słuchu dobrze zaaklimatyzuje się wśród prawidłowo słyszących dzieci. Będzie wśród nich funkcjonować tak, jak chce, i zgodnie ze swoim potencjałem. Stosunek rodziców do głuchoty dziecka jest najlepiej widoczny podczas zabawy. Jeśli rodzice nie akceptują niepełnosprawności syna czy córki, nie bawią się z dzieckiem lub ich zabawa ma charakter wyłącznie edukacyjny. Idąc do przedszkola, maluch nie ma więc opanowanej podstawowej umiejętności wyrażania siebie, którą jest zabawa. Wysoce prawdopodobne, że w przedszkolnej grupie także nie będzie włączał się do zabawy z innymi dziećmi i nie będzie próbował w ten sposób nawiązywać z nimi relacji. W całkiem innej sytuacji jest natomiast dziecko, które przez pierwsze dwa-trzy lata przebywało w domu z opiekunem (mamą, tatą, babcią lub dziadkiem), który był nim autentycznie zainteresowany i poświęcał wiele czasu na wspólną zabawę. Taki maluch ma ukształtowaną wyższą samoocenę, wie, na czym polega bycie z drugą osobą, zabawa z kimś innym. Są więc duże szanse na to, by w przedszkolu zyskać koleżanki i kolegów do wspólnej zabawy, która stanowi sposób komunikowania się i wymiany z innymi. Przy odpowiednim wsparciu ze strony wychowawczyni adaptacja niesłyszącego dziecka w grupie może przebiegać w łagodny i efektywny sposób. To jej zachowanie jest bowiem wzorcem dla grupy. Dzieci potrafią akceptować swoich rówieśników bezwarunkowo (nieważne, czy są one głuche czy też upośledzone w inny sposób). Nauczyciel daje im jednak sygnał, jak należy traktować np. niesłyszącego chłopca. Jeśli opiekun w przedszkolu nie podkreśla jego odmienności w sposób stygmatyzujący dziecko, odnosi się do niego życzliwe, to inne dzieci zaczynają powielać takie zachowanie. Niestety, nie wszyscy opiekunowie to rozumieją. Pamiętam warszawskie przedszkole integracyjne. Próbowałam tam sprawdzić relacje dwojga dzieci z wadami słuchu z resztą wychowanków. Jak się okazało, takich relacji w ogóle nie było. Dzieci słyszące bawiły się w jednym końcu sali, dzieci niesłyszące w drugim. Nauczyciele nie próbowali nawet zachęcić grupy do tego, by zrozumiała sytuację i uczucia dzieci niesłyszących. A nie jest to przecież trudne. Wystarczy poprosić dzieci, by zakryły uszy, i przeczytać im bajkę. Następnie zadać im kilka pytań sprawdzających. Jako że dzieci z pewnością nie będą znały na nie odpowiedzi, należy im wytłumaczyć, że ich koledzy z wadą słuchu słyszą często tak samo jak one z zakrytymi uszami. I że trzeba ułatwić im słuchanie, np. mówiąc w taki sposób, aby mogły widzieć twarz mówiącego, jego usta. Przedszkolne niepowodzenia Ważne, by rodzice poprzez swoje nadmierne obawy nie utrudniali adaptacji dziecka w przedszkolu, ale też nie tracili czujności i uważnie obserwowali swoje dziecko. Co może ich zaniepokoić? Zachowania świadczące o regresie tych umiejętności, które są najsłabiej rozwinięte ? dziecko zaczyna się moczyć, mniej mówi, ma nocne koszmary, nie chce wychodzić z domu, zwłaszcza do przedszkola. Dziecko może też zmienić dotychczasowe sposoby aktywności, np. malowało obrazki, ale przestało to robić. Podobne obserwacje są sygnałem, że nowa sytuacja przytłoczyła dziecko, że w przedszkolu nie może ono być sobą. Często rodzice nie chcą dostrzegać tych zmian, twierdzą, że wszystko jest w porządku. Tymczasem dziecku należy dać szansę wyrażania złych emocji w jakiejkolwiek formie. Jeśli na przykład malowało i przestało malować, trzeba pójść z nim do sklepu i kupić nowe kredki czy farby, usiąść przy dziecku i popatrzeć na jego rysowanie. Ale to nie wszystko. Jeśli podejrzewamy, że przyczyną zaobserwowanych zmian jest jakiś problem w przedszkolu, np. traktowanie dziecka bez należytego zrozumienia, wykluczenie z grupy itp., należy pójść do nauczyciela, podzielić się swoimi obawami i poprosić o wyjaśnienia lub obserwację niepokojących zachowań i określenie okoliczności, w których występują. A jeśli to nie pomoże, zawsze można zwrócić się do dyrektora placówki. W przypadku trudności, których nie można wyjaśnić zmianami adaptacyjnymi, warto zwrócić się z prośbą o obserwację do psychologa dziecięcego. Czasem pomocna jest nawet jednorazowa konsultacja rodziców z psychologiem, który pomoże zrozumieć trudności dziecka w procesie adaptacji, zaproponuje aktywności, dzięki którym poprawi się komfort psychiczny dziecka w przedszkolu. Jednego nie należy robić pochopnie ? przepisywać dziecka do innego przedszkola. Zamiast szukać nowej, lepszej placówki, lepiej zrobić mu przerwę w przedszkolnej edukacji. Po to, aby zredukować stres związany z pierwszą próbą. Po pewnym czasie, kiedy zaobserwujemy, że maluch jest w dobrej formie, możemy dać mu nową szansę ? wrócić do przedszkola w krótszym wymiarze czasu, który będzie stopniowo wydłużany, lub ostatecznie umieścić go w innym, najlepiej bardziej przyjaznym dla dzieci niepełnosprawnych, przedszkolu.

Diagnoza o niedosłuchu czy głuchocie dziecka zawsze jest szokiem dla rodziców. Mamy i ojcowie nie umieją radzić sobie nie tylko z niesłyszącym maluchem, lecz także ze swoimi emocjami. Potrzebują wsparcia, ale nie wiedzą, gdzie go szukać. W Polsce jest niewielu specjalistów, którzy dobrze znają problemy rodzin dzieci niesłyszących. Będziemy je poruszać w cyklu artykułów ?Specjalnie dla rodziców?. W tym numerze koncentrujemy się na poradach, jak postępować z niesłyszącym maluchem. ? Pierwsze pół roku po diagnozie to czas, który należy poświęcić przede wszystkim na poznanie reakcji dziecka i znalezienie własnego sposobu komunikowania się z nim ? mówi Nina Ambroziak, psycholog z ogromnym doświadczeniem w pracy z dziećmi niesłyszącymi oraz ich rodzinami. Kiedy rodzice słyszą diagnozę o głuchocie czy głębokim niedosłuchu u dziecka, doświadczają silnych negatywnych uczuć. Działając pod ich wpływem, często nieświadomie zachowują się w sposób, który nie sprzyja rozwojowi dziecka. Warto, by rodzice, którzy muszą zmierzyć się z głuchotą dziecka, zostali uprzedzeni, jakie błędy mogą popełniać. Z taką wiedzą łatwiej im będzie uporać się z własnymi uczuciami, a przede wszystkim uniknąć zachowań, które mogą niekorzystnie wpływać na rozwój i psychikę dziecka. Więcej słów Rodzice, którzy dowiadują się, że ich dziecko nie słyszy, przestają do niego mówić. W domu robi się cicho. Niekiedy tę ciszę zauważa nawet otoczenie. Sąsiedzi dziwią się często: ?Wy macie głuche dziecko? Przecież u was jest tak cicho!?. Wydaje się naturalne, że do dziecka, które gorzej słyszy albo nie słyszy w ogóle, trzeba mówić głośniej. Dlatego cisza panująca w rodzinie niesłyszącego malucha zwraca uwagę. Milczenie to reakcja typowa dla wszystkich, którzy mają kontakt z niesłyszącymi. Zaobserwowała to prof. Marina Zalewska, specjalistka w dziedzinie zaburzeń rozwoju tożsamości u dzieci głuchych, podczas praktyk studenckich w ośrodku diagnostycznym przy Uniwersytecie Warszawskim, do którego przychodziły m.in. dzieci z wadami słuchu. Profesor Zalewska zauważyła, że studenci, którzy mieli z nimi kontakt, gwałtownie milkli. Trudności, jakich słyszący doświadczają w kontakcie z głuchymi, nazwała okaleczeniem słownym. Można je łatwo wytłumaczyć ? w przypadku osoby słyszącej mówienie jest częścią tożsamości, formą ekspresji siebie. W kontakcie z dzieckiem czy osobą głuchą ta możliwość ekspresji zostaje człowiekowi odebrana. Osoba słysząca ma przekonanie, że w obecności niesłyszącego nie może wyrazić siebie poprzez komunikowanie słowne. Próby mówienia ze świadomością, że przekaz nie jest odbierany, są niezwykle męczące. Pamiętam warsztat z nauczycielami, którzy przez całe lata pracowali z dziećmi głuchymi. Podczas eksperymentu jeden z nich udawał dziecko niesłyszące, pozostali mieli opowiedzieć mu bajkę. Na wykonanie tego prostego z pozoru zadania uczestnicy warsztatów dostali 5 minut. Jednak już po 3 minutach wszyscy biorący udział w eksperymencie skarżyli się na wyczerpanie psychicznie i fizycznie.Jak sami twierdzili, męczące było dla nich przede wszystkim to, że musieli udawać kogoś innego niż są w rzeczywistości. W kontakcie z niesłyszącymi wyuczone wzory komunikowania nie sprawdzają się. Dlatego opowiedzenie bajki wymagało inwencji, nowych pomysłów, zaangażowania ? jednym słowem większego wysiłku. Moje obserwacje potwierdzały słowa prof. Zalewskiej, która podkreślała, że do kontaktu z głuchym dzieckiem nie możemy oddelegować całego siebie. Oderwanie tej części tożsamości, która jest związana z werbalnym wyrażaniem swojego ?ja?, jest niemożliwe. Dlatego kontakt z dzieckiem niesłyszącym jest na tyle obciążający, że większość osób ucieka w milczenie. Więcej gestów Wyjście poza ten schemat jest trudne, ale możliwe. Po pierwsze rodzice czy opiekunowie muszą zmierzyć się z wewnętrznym przekonaniem: ?Po co mam mówić do dziecka, skoro ono i tak nie usłyszy?. Na ten problem zwracała już uwagę w listach do rodziców dzieci głuchych doc. Maria Góralówna, wybitna specjalistka w dziedzinie audiologii i otolaryngologii, która przez wiele lat była wielkim wsparciem dla rodziców dzieci niesłyszących. Podkreślała m.in., że dzieci z niedosłuchem, nawet głębokim, odbierają część przekazu słownego. Ponadto w komunikacji z niedosłyszącym lub niesłyszącym maluchem ważne są nie tylko słowa. Dzieci są bardzo czułe na sygnały niewerbalne. Mimika twarzy, uśmiech, gesty, wzruszenie ramionami. Wszystko to stanowi dla dziecka niesłyszącego bardzo cenną informację, jak czuje się osoba, która z nim przebywa. Taka pozawerbalna komunikacja jest konieczna do rozwoju emocjonalnego dziecka z zaburzeniami słuchu. Normalnie rozwój psychiczny oraz językowy stymuluje tzw. kąpiel słowna ? maluch przez cały czas jest niejako ?zanurzony? w słowach, jakie słyszy z ust rodziców. W przypadku dziecka niesłyszącego ta kąpiel ogranicza się nieraz do konsultacji u logopedy, któremu rodzice zlecają ?opiekę? nad dzieckiem, oraz ćwiczeń logopedycznych, które na polecenie specjalisty wykonują sami w domu. Nie jest to jednak naturalna komunikacja, która polega na wymianie doświadczeń. Jeśli matka nie mówi do dziecka, a w dodatku nie próbuje komunikować się z nim w sposób pozawerbalny, staje się dla niego całkowicie niedostępna. Mały człowiek już od pierwszych dni czuje się wówczas osamotniony, gdyż jego doświadczenia nie są przez nią dostrzegane. Samotność to najczęstszy problem osób niesłyszących. Jej główną przyczyną jest utrudniony rozwój własnej tożsamości (nie znam siebie, nie wiem, jakie są moje pasje, zainteresowania) i niemożność odnalezienia się w grupie społecznej. Te umiejętności rozwijają się w dzieciństwie przez autentyczny kontakt z matką ? budowanie poczucia bliskości, dzielenie się emocjami nie tylko na drodze werbalnej. Tymczasem ? jak wynika z badań ? matki głuchych dzieci są mało wrażliwe na wysyłane przez nie komunikaty niewerbalne. Nawet mniej wrażliwe niż matki dzieci z innymi niepełnosprawnościami. Mając tę świadomość, rodzice mogą bardziej kontrolować swoje zachowanie, podejmując kolejne próby ?dostrajania się? do swoich niesłyszących dzieci. Dziecko w centrum uwagi W momencie diagnozy rodzice zaczynają przechodzić proces, który w psychologii nazywa się ?żałobą?. Pierwszym etapem tego procesu jest zaprzeczenie i izolacja. Mamy i ojcowie nie mogą albo po prostu nie chcą wierzyć, że orzeczenie lekarzy jest prawdziwe. W mojej praktyce nie spotkałam jeszcze rodziców, którzy zakończyliby diagnostykę po badaniach przeprowadzonych w jednym ośrodku. Pierwsze pół roku życia dziecka spędzają na poszukiwaniu placówek zajmujących się diagnozowaniem wad słuchu. Proszą o wykonanie dodatkowych badań, z nadzieją, że podważą one diagnozę. Rodzice tak bardzo skupiają się na diagnostyce, że przestają koncentrować się na dziecku. Nie próbują odczytywać jego reakcji, nie próbują być z dzieckiem w jego świecie, który jest nieco inny. Inny, bo nieokreślany przez dźwięki, ale przez wiele innych wrażeń, na przykład dotykowych. Jeśli dziecko nie słyszy albo słyszy źle, zaczyna określać siebie poprzez bodźce dotykowe (delikatne głaskanie działa kojąco, silniejsze powoduje stymulowanie tzw. systemu czucia głębokiego, ale też kojarzy się ze stanowczością). W jego przypadku bliski kontakt fizyczny z rodzicami jest szczególnie ważny. Dlatego niesłyszące niemowlę lepiej nosić w chuście na piersiach niż wozić w najwygodniejszym nawet wózku. By dotrzeć do świata, w którym żyje niesłyszący maluch, trzeba go obserwować. Każdy reaguje nieco inaczej, trudno więc o uniwersalne podpowiedzi dotyczące jego zachowania. Każda matka musi na swój własny sposób budować interakcje z dzieckiem. Interakcja to inaczej wzajemne oddziaływanie ? jedna ze stron tworzy przekaz, a druga na niego reaguje. Mama, która w sposób werbalny czy pozawerbalny przekazuje informację dziecku, powinna zaczekać na jego reakcję. W swojej praktyce psychologicznejspotkałam jednak tylko jedną mamę, która mówiła do dziecka, a potem obserwowała, jaka jest jego odpowiedź. Zmieniała ton głosu, po czym znów patrzyła na reakcje malucha. Świadomie chciała rozpoznać zachowania dziecka, by na podstawie jego reakcji odczytywać jego emocje i intencje. Ta mama była jednak wyjątkowa. Prawie wszystkie matki dzieci niesłyszących przekazują dziecku komunikaty, nie czekając na jego reakcje. Prowadzą swoisty monolog, bo ? w ich przekonaniu ? skoro maluch nie słyszy i nie mówi, wymiana komunikatów jest niemożliwa. To błędne założenie. Jego skutki mogą być w przyszłości źródłem problemów dziecka w kontaktach z innymi. Nieprawidłowe wzorce komunikacyjne nabyte we wczesnym dzieciństwie sprawiają, że w starszym wieku dziecko nie włącza się do rozmowy lub wręcz niechętnie kontaktuje się z ludźmi. Nawet wtedy, gdy ? na przykład ? po wszczepieniu implantu nie ma już problemów z mówieniem i rozumieniem. Matka, nie nauczycielka! Instynkt macierzyński nie wystarcza, aby odnaleźć się w roli matki dziecka głuchego. Ponadto niepełnosprawność malucha zawsze uderza w poczucie tożsamości macierzyńskiej. Aby poradzić sobie z ?porażką?, przybiera ona fałszywą tożsamość nauczycielki. Dlaczego akurat nauczycielki? Bo matki dzieci, które rodzą się głuche lub z poważną wadą słuchu, mają przeważnie jedno marzenie ? pragną, by ich córka czy syn byli tak sprawni jak rówieśnicy. Dlatego stają się w stosunku do nich intruzywne ? kiedy tylko istnieje możliwość, starają się ich czegoś uczyć. Z psychologicznego punktu widzenia jest to niekorzystne ? matki-nauczycielki osieracają niejako dziecko, odbierając mu szansę na prawidłowy rozwój emocjonalny. Jakkolwiek udział rodziców w rehabilitacji niesłyszącego lub niedosłyszącego dziecka może być ogromny, najważniejsze jest to, aby pozostawali oni przede wszystkim rodzicami. Dlatego uważam, że na tym trudnym etapie życia potrzebna jest im pomoc psychologiczna, zwłaszcza kobietom, które są bardziej emocjonalne i częściej popadają w depresję. Po to, aby zyskały one świadomość, że przy głuchym dziecku one same stają się często głuche ? milkną, nie podejmując niekiedy nawet prób pozawerbalnego komunikowania się z nim. Tymczasem pierwsze pół roku po diagnozie należy poświęcić przede wszystkim na bycie z dzieckiem. To jedyny sposób, aby niesłyszącemu, a zatem pokrzywdzonemu przez los ? jak często uważają rodzice ? maluchowi zapewnić dobry start w życie. Umiejętność komunikowania, wrażliwość emocjonalna na potrzeby dziecka oraz dobre relacje, jakie w tym czasie zostaną zbudowane, z pewnością zaprocentują w przyszłości.